آینده سیاست خارجی در صورت پیروزی جلیلی در انتخابات/ پیش به سوی آرمان ها بی تفاوت به تحریم ها!

رسول سلیمی: مردی است که پیشتر او را با تجربه کاری در وزارت خارجه می شناسند. متولد سال 1344 از پدری بیرجندی و مادری آذری در محله طلاب مشهد وقتی سال 1362 دیپلمه شد، به دانشگاه امام صادق آمد. از رسانه ها و گفتگو استقبال نمی کند و با ورود به رقابت های انتخابات 1403 به تیم رسانه ای خود توصیه کرده به انتقاد مخالفان پاسخ ندهند و صرفا ایده های خود را ترویج کنند. طرفدار سفت و سخت گفتمان «آرمان گرایی تنش زا» که مقاومت و مبارزه با غرب را با هر هزینه ای توصیه می کند.

عضویت در شورای راهبردی روابط خارجی، عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام و نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی از تیر سال 1387 و دبیر شورای عالی امنیت ملی و رییس گروه مذاکره کننده هسته ای ایران از سال 1386 تا 1392، سعید جلیلی را در زمره افرادی قرار داده که معتقدند ایران می تواند در شرایط تحریم های فلج کننده و با اتکا به اقتصاد مقاومتی به مسیر خود ادامه دهد.

بازنگری گفتمان جلیلی در سیاست خارجی نشان می دهد او از همان دوره دانشجویی و جوانی تفکری را دنبال می کرده که تا به امروز، تغییری در بنیان های فکری او نسبت به دیپلماسی در جهان ایجاد نشده است. تفکری با اتکا به تفسیری از سیاست خارجی پیامبر که جنگ و تنش را ابزاری برای کسب امتیاز از دشمنان ارزیابی می کند.

در همین راستا آنچه او را بیشتر محبوب کرده تحصیل در دانشگاه امام صادق و دفاع از پایان نامه خود با عنوان «سیاست خارجی پیامبر» بود که در در صفحه 130 کتابی که بعدا از همین پایان نامه با عنوان سیاست خارجی پیامبر چاپ شد، می نویسد:

«برای تحمیل صلح علاوه بر قراردادن دشمن در محظورات سیاسی، مهمترین کار ترساندن وی از قوه نظامی است.» او در توضیح این تاکتیک به صلح مکه اشاره و می نویسد «اگرچه استراتژی پیامبر برقراری صلح بود اما تهدید به جنگ به عنوان یک تاکتیک ارزنده در جهت استراتژی صلح به کار گرفته می شد و از طریق همین تاکتیک بود که توانستند دشمن را به تسلیم و راضی شدن به صلح وادارند». جلیلی در نتیجه گیری رساله دکتری خود هم تاکید می کند «دیپلماسی و تهدید به جنگ در استراتژی صلح به طور فراوان مورد استفاده پیامبر قرار می گرفت». جلیلی صلح را نه یک هدف بلکه ابزاری در کنار جنگ برای رسیدن به هدف که حاکمیت اسلام در جهان است، می داند.

پیش به سوی آرمان ها؛ بی تفاوت به تحریم ها

از این رو اگرچه جلیلی پرونده هسته ای را با 50 تحریم از علی لاریجانی تحویل گرفت و با 500 تحریم به جواد ظریف تحویل داد و 85٪ از ترورهای دانشمندان هسته ای ایران در دوره او اتفاق افتاد اما تمام این اتفاقات خللی در راهبرد «مذاکره برای مذاکره» وارد نکرد تا آنکه در نهایت پس از دستیابی ایران به توانایی غنی سازی 20٪ اورانیوم، شورای امنیت در قطعنامه 1929ایران را ذیل فصل 7 ماده 41 منشور ملل متحد قرار داد. طبق این، ایران به عنوان مخل و تهدیدکننده صلح و امنیت جهانی از سوی شورای امنیت شناخته شد.

مخالفت جلیلی با آغاز مذاکره با امریکا برای رفع تحریم های تحمیلی به مردم حتی بعد از موافقت رهبری و احمدی نژاد در سال 1391 هم ادامه یافت. بعدها ظریف در کتاب خاطراتش فاش کرد «در دولت آقای احمدی نژاد هم با پایمردی دکتر صالحی و با اجازۀ رهبری مذاکرات با عمان شروع شد و ما متوجه ضرر این قطعنامه ها شده بودیم؛ اگرچه آقای جلیلی همان موقع مخالف مذاکرات عمان بود.» وضعیت جلیلی در سال های پایانی دولت احمدی نژاد مانند مخالفان آتش بس در سال 1367 شده بود. او میخواست تا آخرین فشنگ و سرباز مبارزه کند. تصمیمی که از نظر رهبری هم عقلانی نبود.

جلیلی در سال 1392 و پایان دولت احمدی نژاد با ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری تلاش کرد با شرکت در رقابت های انتخابات ریاست جمهوری از رویکرد خود در مذاکرات هسته ای دفاع کند. جلیلی در حاشیه انتخابات ریاست جمهوری 1392 در پاسخ به این سوال که آیا تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها که از دولت نهم آغاز شده، در دولت وی نیز ادامه خواهد داشت یا نه پاسخ داد که «تفکیک جنسیتی و اسلامی کردن دانشگاه ها جزو برنامه های اصلی و یکی از محورهای اساسی برنامه های دولت من است.»

ویلیام برنز، معاون اسبق وزیر خارجه آمریکا در خاطرات خود از مذاکرات 1+5 با ایران در زمان جلیلی می گوید که «جلیلی در طول جلسه دایما نُت برداری می کرد، و همزمان لبخند بی رمقی بر چهره داشت. تیم مذاکره کننده ایران، بارها زیرچشمی من را نگاه می کردند و به نظر می رسید که حضور آمریکا را نگران کننده می دانستند. جلیلی سپس شروع به سخنرانی چهل دقیقه ای و فلسفه بافی بی مورد در مورد فرهنگ و تاریخ ایران کرد و همین طور از نقش سازنده ای که می تواند در منطقه ایفا کند. جلیلی وقتی می خواست از پاسخگویی مستقیم طفره رود، به طرز عجیبی، سخنان غیرمرتبط به زبان می آورد. او حتی در بخشی از سخنانش گفت که هنوز به صورت نیمه وقت در دانشگاه تهران تدریس می کند؛ اما من اصلاً به دانشجویانش حسودیم نشد…» این سخنان یعنی اینکه هدف سعید جلیلی از مذاکره رسیدن به توافق نبود بلکه به دنبال این بود که طرف مقابل را هدایت کند.

همان زمان رادیو بین المللی فرانسه جلیلی را گزینه مطلوب رهبر ایران برای تصدی ریاست دولت دانسته بود. این خبرگزاری جلیلی را خجالتی و دوربین گریز و درون گرا خوانده بود که بنا ندارد در مجامع بین المللی چهره خود را نمایان سازد. به گزارش این رسانه، جلیلی فاقد تجربه کار اجرایی و بی بهره از همکاران مورد نیاز برای تشکیل دولت است، از این رو دولت وی از میان فرماندهان سپاه و روحانیون پرتعداد حاضر در بیت رهبری انتخاب خواهد شد.

رییس دولت در سایه؛ رییس دولت پنهان

اما برآمدن دولت روحانی و آغاز مذاکرات هسته ای با امریکا که به برجام منتهی شد، او را مصمم کرد که با تشکیل دولت در سایه به انتقاد از سیاست خارجی ظریف در وزارت خارجه بپردازد. حضور علی باقری و سعید جلیلی در جلسات کمیسیون برجام مجلس که مدیریت آن را علیرضا زاکانی برعهده داشت، زمینه ها برای عدم اجماع برای حمایت از برجام در داخل کشور را فراهم کرد.

خروج ترامپ و تصویب قانون راهبردی رفع تحریم ها مانع نهایی را برای مذاکره دولت روحانی در سال آخر با بایدن فراهم کرد و حالا زمینه ها برای ورود سعید جلیلی به انتخابات 1400 بیش از هر زمانی فراهم بود.

چه آنکه حضور جلیلی در دولت سایه به او امکان داد تا با پیروزی ابراهیم رییسی، سهم بزرگی از وزارتخانه های دولت سیزدهم را در اختیار گیرد. او در خرداد 1400 در مصاحبه با فارس گفته بود «برآوردی که ما از سراسر کشور داشته ایم به این نتیجه رسیده ایم که در چهار سال آینده کشور می تواند جهش داشته باشد. این جهش، منحصر در سطح کلان کشور نیست، بلکه جهش در استان ها و شهرها و روستاها هم مدنظر است.» جلیلی که در نهایت به نفع ابراهیم رییسی کنار رفت، تلاش کرد در ورود فارغ التحصیلان دانشگاه امام صادق و دوستان نزدیکش به دولت رییسی کمک کند.

مانع داخلی رفع تحریم های امریکا

این در حالی است که وقتی پیگیری برجام در دولت رییسی نیز به علی باقری همکار و دوست او واگذار شد، نظر مخالفش با مذاکرات ایران و امریکا را در نامه ای به رهبرانقلاب اعلام کرد. جلیلی در 12 بهمن 1400 در نامه خود به رهبری، خواستار قطع مذاکرات برجام و افزایش غنی سازی و ارتقا به سطوح بالاتر تا حتی 90 درصد شده بود. اثرگذاری او بر مذاکرات ایران و امریکا تا آنجا پیش رفت که علی رغم وعده های ابراهیم رییسی، سایه تحریم ها بر کشور باقی ماند و پیامد استمرار تحریم ها در سقوط بورس، تورم و کاهش ارزش پول ملی نمایان شد.

مخالفت جلیلی و رسانه های نزدیک به او با مواضع علی باقری که حالا در مواجهه با امریکایی ها و تحریم ها واقع بین شده بود واکنش باقری را بر انگیخت. او در شهریور 1402 گفته بود «کسانی که با پوشش دفاع از ارزش ها تلاش می کنند تا مذاکره را ماهیتاً ضدارزش جلوه دهند، عملاً می خواهند دست نظام برای تامین منافع ملی را از این ابزار کلیدی و مهم تهی کنند.»

اما در نهایت، باقری و رییسی هم نتوانستند تاثیر منفی جلیلی بر تصمیم مقامات عالی نظام را کنترل کنند. میدل ایست در تحلیل چرایی شکست مذاکرات ایران و امریکا در ابتدای دولت رییسی نوشت «شهریورماه که پیش نویس نهایی روی میز بود، باقری آماده بود تا امیر عبداللهیان را به وین ببرد و احیای برجام را اعلام کند، اما سعید جلیلی شروط جدیدی را مطرح کرد و تصمیم گیرندگان کلیدی را متقاعد کرد که به وین بروند و این شرایط را به پیش نویس اضافه کنند که البته همه این شروط از سوی آمریکا رد شد.»

مقاومت و جنگ تا آخرین فشنگ و سرباز

جلیلی در کنار مرحوم پرویز داودی در مجمع تشخیص مصلحت نظام، از اصلی ترین و جدی ترین مخالفان پیوستن ایران به اف ای تی اف بودند. سعید جلیلی در بخش دوم مناظره انتخاباتی سال 1400 با اشاره به موضوع اف ای تی اف گفته بود «امضای کنوانسیون های بین المللی هیچ فایده ای برای ایران ندارد. اگر مردم ایمان و تقوا داشته باشند، رشد اقتصادی و برکات الهی بر سر آنان گشوده خواهد شد. اگر اندیشه دینی را محقق کنیم، همان طور که قرآن گفته است، مایه حیات می شود. انقلاب ما نیز پاسخی به این ندای قرآن بود و این تنها یک ایمان و باور نیست، بلکه بعد از 34 سال، یک تجربه است.»

حسین دهباشی سازنده فیلم تبلیغاتی حسن روحانی در سال 92، درباره سعید جلیلی گفته بود: «من شخصاً از خود آقای روحانی در ایام انتخابات و در یک جمع صدنفره شنیدم که صادق ترین و پاک ترین جمع در همه ما [کاندیداها] آقای جلیلی است» گروهی از همکاران جلیلی معقتدند نیز اگرچه او فردی متعهد و حزب اللهی است اما عدم تخصص و تجربه او در امور اجرایی، هزینه های زندگی معمولی ایرانی ها را آنچنان بالا برد که ایران در آستانه جنگ با غرب قرار گرفت.

به تعبیر گروهی از تحلیلگران، مهمترین راهبرد جلیلی در مواجه با غرب، استمرار تنش و برخورد بود که مردم طبقات ضعیف جامعه، ضررکننده نهایی چنین سیاستی در اقتصاد بودند. چه آنکه حتی بعد از افشای چای دبش در دوران وزارت ساداتی نژاد نیز سعید جلیلی درباره این فساد دوست نزدیکش سکوت کرد.

واشنگتن پست نیز در یکی از این تحلیل های خود نوشت: «وی فردی انعطاف ناپذیر و ایدیولوژیک و نزدیک به رهبر مذهبی ایران است و علاقه مند است به رغم تحریم های فلج کننده غرب علیه ایران که فشار زیادی بر روی طبقه متوسط مردم داشته است، ایالات متحده آمریکا را کشوری در آستانه شکست جلوه دهد.»

311213