دوره های جدید تاریخ سریلانکا

سریلانکا پس از استقلال در سال ۱۹۴۸، دوره های جدیدی از تحولات چشمگیر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را تجربه کرده است که از جنگ داخلی تا بحران های معاصر امتداد می یابد. این سرزمین جزیره ای سرشار از تاریخ و فرهنگ است که داستان های پیچیده ای از مبارزات، امیدها و چالش ها را در دل خود جای داده است.

تاریخ سریلانکا، این نگین درخشان اقیانوس هند، همواره سرشار از فراز و نشیب های فراوان بوده است. این جزیره کوچک، با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، از دیرباز مورد توجه تمدن ها و قدرت های بزرگ قرار داشته است. اما آنچه در این نوشتار به آن پرداخته می شود، بیش از روایت صرف وقایع، تلاشی برای درک روح زمان و تأثیر رویدادها بر زندگی مردمان این سرزمین است؛ از لحظه رهایی از یوغ استعمار تا امروز که با بحران های اقتصادی و سیاسی دست و پنجه نرم می کند. این بررسی عمیق و تحلیلی، خواننده را با خود به سفری در زمان می برد تا بفهمد چگونه سریلانکا به وضعیت کنونی خود رسیده است و چه عواملی در شکل گیری هویت امروزی آن نقش داشته اند.

از استعمار تا استقلال: شکل گیری ملت مدرن (۱۹۴۸-۱۹۷۰)

مردمان این جزیره، سال های طولانی را تحت سلطه قدرت های خارجی سپری کرده بودند. پرتقالی ها، هلندی ها و در نهایت بریتانیایی ها، هر یک به نوبه خود، ردپایی عمیق بر فرهنگ، اقتصاد و ساختار اجتماعی سریلانکا بر جای گذاشتند. اما با پایان جنگ جهانی دوم و موج استقلال طلبی در آسیا، بریتانیا نیز مجبور به پذیرش واقعیت شد و زمینه برای تولد سریلانکای مستقل فراهم آمد.

پایان سلطه بریتانیا و تولد دومینیون سیلون (سریلانکا)

جنبش های استقلال طلبانه در سریلانکا، که آن زمان سیلون نامیده می شد، سال ها بود که در حال شکل گیری بودند. رهبران ملی با تلاش های بی وقفه خود، سرانجام در چهارم فوریه ۱۹۴۸ شاهد به ثمر نشستن آرزوی دیرینه مردم بودند. سیلون به عنوان یک «دومینیون» در اتحادیه کشورهای مشترک المنافع بریتانیا استقلال یافت و دون استفن سنانایکه به عنوان اولین نخست وزیر این کشور برگزیده شد. در آن دوران، امیدهای زیادی برای آینده ای روشن، صلح آمیز و پررونق وجود داشت. مردم فکر می کردند که با رهایی از استعمار، می توانند سرنوشت خود را به دست بگیرند و کشوری با عدالت و برابری بسازند. ساختار سیاسی اولیه، بر مبنای نظام پارلمانی وست مینستر بود که از بریتانیا به ارث رسیده بود و اقتصاد نیز عمدتاً بر پایه کشاورزی، به ویژه چای، کائوچو و نارگیل استوار بود.

آغاز چالش های هویتی و زبانی

اما شور و شوق استقلال دیری نپایید که جای خود را به واقعیت های تلخ داد. یکی از بزرگترین چالش هایی که از همان ابتدا خود را نشان داد، شکاف های قومی و زبانی بود. این جزیره از دو قوم اصلی سینهالی (اکثریت بودایی) و تامیل (اقلیت هندو) تشکیل شده بود که هر کدام دارای زبان و فرهنگ خاص خود بودند. در سال ۱۹۵۶، دولت قانونی را تصویب کرد که سینهالی تنها نام گرفت و زبان سینهالی را به عنوان تنها زبان رسمی کشور اعلام کرد. این تصمیم، آتش اختلافات قومی را برافروخت و تأثیرات مخربی بر جامعه تامیل گذاشت. بسیاری از تامیل ها احساس کردند که حقوقشان پایمال شده و مورد تبعیض قرار گرفته اند. این قانون نه تنها در زندگی روزمره، بلکه در فرصت های شغلی و آموزشی نیز برای تامیل ها محدودیت ایجاد کرد و آن ها را به حاشیه راند.

همزمان با این تحولات، ملی گرایی بودایی نیز در میان سینهالی ها تقویت شد. این جریان، با تکیه بر جایگاه بودیسم به عنوان دین اکثریت، به دنبال تثبیت هویت سینهالی-بودایی به عنوان هویت اصلی کشور بود. این ملی گرایی، هرچند برای سینهالی ها حس همبستگی و غرور ملی ایجاد می کرد، اما ریشه های عمیق تری از تنش ها را در جامعه کاشت که در دهه های آینده به درگیری های خونین تبدیل شد. این دوره، گویی بذرهای اختلافات آینده را در خاک حاصلخیز تاریخ سریلانکا کاشت و راه را برای طوفان های بعدی هموار ساخت.

دوران جمهوری و سیاست های سوسیالیستی (۱۹۷۰-۱۹۸۹)

دهه هفتاد میلادی، فصلی جدید در تاریخ سریلانکا گشود. مردمان این سرزمین شاهد تغییرات ریشه ای در ساختار سیاسی و اقتصادی خود بودند که پیامدهای عمیقی به همراه داشت.

تأسیس جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سریلانکا (۱۹۷۲)

در سال ۱۹۷۲، سیلون با تصویب قانون اساسی جدید، نام خود را به جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سریلانکا تغییر داد و به طور رسمی از هرگونه ارتباط با تاج و تخت بریتانیا رهایی یافت. این تغییر نام، فراتر از یک تغییر صوری بود؛ نشان دهنده گرایش به سوی سیاست های سوسیالیستی و ملی گرایی قوی تر بود. دولت سریماوو باندرانایکه، که از احزاب چپ گرا حمایت می شد، دست به ملی سازی های گسترده ای زد. بسیاری از شرکت های خارجی و داخلی، مزارع چای و کائوچو، و حتی بانک ها تحت کنترل دولت درآمدند. هدف از این سیاست ها، کاهش نابرابری اقتصادی و توزیع عادلانه تر ثروت در جامعه بود. در ابتدا، این تغییرات با استقبال مردم همراه بود، اما به تدریج پیامدهای اقتصادی نامطلوبی نیز به همراه داشت؛ کاهش بهره وری، کمبود کالاها و ناکارآمدی در مدیریت دولتی، از جمله مشکلاتی بود که مردم با آن روبرو شدند. این دوره، آرزوی تحقق عدالت اجتماعی را در دل داشت، اما در عمل، چالش های جدیدی را پیش روی ملت قرار داد.

خیزش های مسلحانه و ناآرامی های داخلی

همزمان با تغییرات سیاسی و اقتصادی، سریلانکا شاهد موجی از ناآرامی های داخلی بود. در سال ۱۹۷۱، شورش جاناتا ویموکی پِرامونا (JVP)، یک گروه مارکسیست-لنینیست متشکل از جوانان، کشور را به لرزه درآورد. این شورش، که ریشه هایی در نارضایتی از بیکاری و نابرابری های اجتماعی داشت، به سرعت سرکوب شد، اما نشانه ای از ضعف و بی ثباتی در جامعه بود. یک دهه بعد، این شورش ها با شدت بیشتری در اواخر دهه ۸۰ دوباره سر برآوردند و فضای کشور را آشفته ساختند.

اما چالش بزرگتر، تشدید درگیری های قومی بود. سیاست های دولت، به ویژه قانون سینهالی تنها، گروه های مسلح تامیل را به وجود آورد. در ابتدا، این گروه ها کوچک و پراکنده بودند، اما به تدریج سازمان یافته تر شدند و به دنبال خودمختاری یا حتی جدایی کامل مناطق تامیل نشین از سریلانکا بودند. حوادث جمعه سیاه در سال ۱۹۸۳، که با کشتار گسترده تامیل ها در کلمبو و دیگر مناطق سینهالی نشین همراه بود، نقطه عطفی در این درگیری ها محسوب می شود. این واقعه دلخراش، آغاز رسمی جنگ داخلی سریلانکا بود که برای بیش از دو دهه، این جزیره زیبا را به حمام خون تبدیل کرد و زخم های عمیقی بر پیکر ملت سریلانکا بر جای گذاشت. مردم بی گناه، در میان آتش این درگیری ها، زندگی خود را از دست دادند و خانواده های زیادی آواره شدند. این دوران، یادآور تلخ ترین روزهای تاریخ سریلانکا است، روزهایی که سایه ترس و خشونت بر سر مردم سنگینی می کرد.

این جنگ داخلی نه تنها هزاران نفر را به کام مرگ کشاند، بلکه به طور عمیقی بر ساختار اجتماعی و اقتصادی سریلانکا تأثیر گذاشت و میراثی از رنج و بی اعتمادی بر جای گذاشت.

مداخله خارجی

با تشدید جنگ داخلی و گسترش خشونت، جامعه جهانی و به ویژه همسایه قدرتمند سریلانکا، هند، نمی توانستند بی تفاوت بمانند. هند که خود جمعیت زیادی از تامیل ها را در ایالت تامیل نادو داشت و نگران سرایت بی ثباتی به مرزهای خود بود، در سال ۱۹۸۷ تصمیم به مداخله گرفت. پیمان صلح ایندو-سریلانکا، تلاشی برای برقراری صلح و حل و فصل منازعه قومی بود. این پیمان، شامل بندهایی برای خودمختاری بیشتر تامیل ها در استان های شمالی و شرقی و استقرار نیروهای حافظ صلح هندی (IPKF) در سریلانکا بود. بسیاری از مردم این جزیره امیدوار بودند که این پیمان، پایانی بر خشونت ها باشد و صلح را به ارمغان آورد. اما این مداخله، نتوانست به طور کامل به بحران پایان دهد. برخی از گروه های تامیل، به ویژه ببرهای آزادی بخش تامیل (LTTE)، با حضور نیروهای هندی مخالفت کردند و درگیری های جدیدی با آن ها آغاز شد. از سوی دیگر، ملی گرایان سینهالی نیز این مداخله را به عنوان نقض حاکمیت ملی سریلانکا تلقی کرده و با آن به شدت مخالفت ورزیدند. این پیچیدگی ها نشان داد که صلح در این سرزمین، مسیری پرپیچ و خم و دشوارتر از آن چیزی است که در ابتدا به نظر می رسید.

جنگ داخلی سریلانکا: دو دهه خونین (۱۹۹۰-۲۰۰۹)

پس از دهه ۸۰ پر تلاطم، سریلانکا وارد یکی از تاریک ترین و طولانی ترین دوره های تاریخ خود شد: جنگ داخلی تمام عیار. این جنگ، که بیش از دو دهه به طول انجامید، سایه مرگ و ویرانی را بر سر این کشور گستراند.

استراتژی ها و نبردهای کلیدی

در این دوران، ببرهای آزادی بخش تامیل (LTTE) به عنوان یک نیروی نظامی سازمان یافته و بی رحم، به رهبری وللوپیلای پرابهاکاران، به شهرت رسیدند. آن ها با تاکتیک های چریکی، حملات انتحاری و ترورهای سیاسی، ارتش سریلانکا را به چالش می کشیدند. هدف آن ها ایجاد کشوری مستقل به نام تامیل ایلام در مناطق شمالی و شرقی سریلانکا بود. از سوی دیگر، ارتش سریلانکا نیز با عملیات های نظامی گسترده و درگیر شدن در نبردهای خونین، تلاش می کرد تا کنترل مناطق را به دست آورد و ببرهای تامیل را ریشه کن کند. هر دو طرف از تاکتیک های خشونت آمیز استفاده می کردند که به کشته شدن هزاران غیرنظامی منجر شد. شهرها و روستاها به میدان نبرد تبدیل شده بودند و مردمان این مناطق، در میان آتش درگیری ها، زندگی خود را از دست می دادند یا مجبور به ترک خانه هایشان می شدند. این جنگ، یادآور فجایع انسانی بزرگی بود که کمتر در تاریخ معاصر دیده شده است.

تلاش های صلح بی ثمر

در طول این دو دهه خونین، بارها تلاش هایی برای برقراری صلح انجام شد. مذاکرات بین دولت سریلانکا و ببرهای تامیل با میانجی گری کشورهای مختلف، از جمله نروژ، صورت گرفت. آتش بس های موقتی اعلام شد، اما هیچ کدام از این تلاش ها به نتیجه پایداری نرسید. هر بار که روزنه ای از امید به صلح باز می شد، به سرعت با یک حمله تروریستی یا عملیات نظامی جدید بسته می شد. جامعه جهانی نیز با ابراز نگرانی، فشارهایی را برای پایان دادن به درگیری ها وارد می کرد، اما پیچیدگی های قومی، سیاسی و تاریخی، حل و فصل این منازعه را دشوار می ساخت. مردم از این چرخه بی پایان خشونت و ناامیدی خسته شده بودند، اما راه نجاتی به چشم نمی خورد.

پایان جنگ (۲۰۰۹)

سرانجام، در سال ۲۰۰۹، پس از یک حمله نهایی و بی امان از سوی ارتش سریلانکا، جنگ داخلی به پایان رسید. ببرهای تامیل متحمل شکست سنگینی شدند و رهبر آن ها، پرابهاکاران، کشته شد. دولت سریلانکا پیروزی کامل خود را اعلام کرد و پس از ۲۶ سال درگیری، صدای صلح برای اولین بار در بسیاری از نقاط کشور طنین انداز شد. اما این پیروزی، با هزینه های انسانی و سیاسی بسیار سنگینی همراه بود. ده ها هزار غیرنظامی در مراحل پایانی جنگ کشته شدند و گزارش هایی از نقض حقوق بشر توسط هر دو طرف منتشر شد. مناطق شمالی و شرقی کشور به ویرانه تبدیل شده بودند و هزاران نفر آواره. با پایان جنگ، امید به بازسازی و آشتی ملی زنده شد، اما زخم های عمیق این جنگ، هنوز هم بر پیکر جامعه سریلانکا باقی است. مسیر طولانی برای التیام و بازسازی اعتماد در پیش بود.

سریلانکا در قرن ۲۱: از صلح تا بحران (۲۰۰۹-۲۰۲۴)

با پایان جنگ داخلی در سال ۲۰۰۹، بسیاری از مردم سریلانکا نفس راحتی کشیدند و به آینده ای روشن تر امید بستند. فصلی نو در تاریخ این جزیره گشوده شد، اما این فصل نیز بی چالش نبود.

دوره پس از جنگ و چالش های بازسازی

سال های پس از ۲۰۰۹، با امید به بازسازی کشور، آشتی ملی و توسعه اقتصادی آغاز شد. دولت برنامه های گسترده ای را برای بازسازی زیرساخت های آسیب دیده، به ویژه در مناطق شمالی و شرقی، آغاز کرد. پروژه های عمرانی بزرگ و سرمایه گذاری های خارجی به سوی سریلانکا سرازیر شد و نرخ رشد اقتصادی برای مدتی افزایش یافت. مردمان آواره به خانه های خود بازگشتند و تلاش برای از سرگیری زندگی عادی آغاز شد. اما این رونق اقتصادی، با افزایش شدید بدهی های خارجی همراه بود. دولت با استقراض های کلان، به ویژه از چین، پروژه های بزرگی را تامین مالی می کرد که بعضاً با انتقاداتی درباره پایداری و بازدهی آن ها همراه بود. مسئله آشتی ملی و حل و فصل اختلافات قومی نیز به طور کامل محقق نشد. بسیاری از تامیل ها همچنان احساس تبعیض می کردند و خواستار عدالت برای قربانیان جنگ بودند. این دوره، گویی نشان می داد که پایان جنگ نظامی، لزوماً به معنای پایان چالش های عمیق اجتماعی و سیاسی نیست و مسیر بهبودی، بسی پیچیده تر و طولانی تر است.

حملات تروریستی یکشنبه عید پاک (۲۰۱۹)

در حالی که سریلانکا در مسیر بازسازی قرار داشت و گردشگری به یکی از ستون های اصلی اقتصاد تبدیل شده بود، یک فاجعه غیرمنتظره کشور را به شوک فرو برد. در ۲۱ آوریل ۲۰۱۹، همزمان با یکشنبه عید پاک، مجموعه ای از حملات تروریستی هماهنگ، کلیساها و هتل های لوکس در پایتخت و دیگر شهرهای سریلانکا را هدف قرار داد. این حملات انتحاری، توسط گروه های افراط گرای اسلامی محلی با ارتباطات بین المللی انجام شد و به کشته شدن بیش از ۲۵۰ نفر، از جمله ده ها تبعه خارجی، منجر شد. این واقعه دلخراش، نه تنها بر ثبات امنیتی کشور تأثیر گذاشت، بلکه ضربه مهلکی به صنعت گردشگری وارد کرد که تازه پس از جنگ داخلی در حال اوج گیری بود. مردم بار دیگر حس ناامنی را تجربه کردند و امیدهایشان برای آینده ای آرام، تحت الشعاع سایه تروریسم قرار گرفت. این حملات، گویی یادآور آسیب پذیری این جزیره در برابر نیروهای مخرب بود.

اوج گیری قدرت خاندان راجاپاکسا

پس از حملات عید پاک و نارضایتی عمومی از دولت وقت، زمینه برای بازگشت خاندان قدرتمند راجاپاکسا به قدرت فراهم شد. ماهیندا راجاپاکسا، که به دلیل نقش آفرینی در پایان دادن به جنگ داخلی از محبوبیت خاصی در میان سینهالی ها برخوردار بود، دوباره نفوذ خود را افزایش داد. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹، برادرش، گوتابایا راجاپاکسا، که در دوران جنگ وزیر دفاع بود، به عنوان رئیس جمهور جدید انتخاب شد. او با وعده برقراری امنیت و ثبات و مدیریت کارآمد، به قدرت رسید. سیاست های داخلی دولت راجاپاکسا، به ویژه تمرکز بر توسعه زیرساخت ها با استفاده از وام های خارجی، ادامه یافت. در حوزه سیاست خارجی نیز، دولت به سمت چین گرایش بیشتری نشان داد. هرچند این خاندان در ابتدا با حمایت مردمی زیادی روبرو بودند، اما به تدریج اتهامات مربوط به فساد، خویشاوندسالاری و مدیریت ناکارآمد، بر محبوبیت آن ها سایه افکند و در نهایت، به نارضایتی گسترده مردمی منجر شد.

بحران اقتصادی بی سابقه ۲۰۲۲ و فروپاشی سیاسی

سال ۲۰۲۲، سریلانکا را درگیر یکی از شدیدترین بحران های اقتصادی تاریخ خود کرد. ریشه های این بحران متعدد بود: سوءمدیریت اقتصادی سالیان دراز، کاهش ذخایر ارزی، تأثیرات منفی همه گیری کووید-۱۹ بر صنعت گردشگری، کاهش درآمدهای حاصل از حواله های کارگران خارج از کشور، و قطع ناگهانی واردات کودهای شیمیایی که به بخش کشاورزی ضربه زد. بدهی های خارجی کشور به سطوح بی سابقه ای رسید و دولت قادر به پرداخت اقساط وام های خود نبود. نتیجه این وضعیت، کمبود شدید کالاها، از جمله سوخت، دارو و مواد غذایی، و افزایش سرسام آور قیمت ها بود. مردم، که ماه ها با قطعی برق و صف های طولانی برای تهیه نیازهای اساسی روبرو بودند، به خیابان ها آمدند. اعتراضات گسترده مردمی در اوایل سال ۲۰۲۲، به تدریج شدت گرفت و خواستار استعفای دولت و خاندان راجاپاکسا شد. این اعتراضات، که گاه با خشونت همراه بود، در نهایت به فروپاشی سیاسی کشور انجامید. مردم به کاخ ریاست جمهوری یورش بردند و گوتابایا راجاپاکسا، رئیس جمهور وقت، مجبور به فرار از کشور شد. این رویداد، فصلی نمادین در تاریخ سریلانکا بود که نشان داد چگونه نارضایتی عمومی می تواند منجر به سقوط یک دولت قدرتمند شود.

این بحران اقتصادی، نه تنها نتیجه سال ها سوءمدیریت بود، بلکه به وضوح آسیب پذیری یک کشور در برابر شوک های جهانی و سیاست های نادرست داخلی را نشان داد و درس های تلخی را برای آینده سریلانکا به همراه آورد.

سریلانکای پس از بحران: مسیر جدید (۲۰۲۲-۲۰۲۴)

پس از سقوط دولت راجاپاکسا و فرار رئیس جمهور، سریلانکا وارد مرحله جدیدی از بی ثباتی سیاسی شد. در ابتدا، رانیل ویکرمسینگه، نخست وزیر وقت، به عنوان رئیس جمهور موقت برگزیده شد و سپس در یک رأی گیری پارلمانی، به طور رسمی به این سمت انتخاب شد. او بلافاصله تلاش هایی را برای تثبیت وضعیت اقتصادی و مذاکره با صندوق بین المللی پول برای دریافت کمک های مالی آغاز کرد. این اقدامات، هرچند با مقاومت هایی روبرو بود، اما توانست تا حدودی وضعیت را آرام کند. در سپتامبر ۲۰۲۴، آنورا کومارا دیسانایکه، رهبر یک ائتلاف چپ گرا، با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، به عنوان رئیس جمهور جدید سوگند یاد کرد. سپس، هارینی آماسوریا به عنوان نخست وزیر جدید انتخاب شد و در انتخابات پارلمانی بعدی، حزب دیسانایکه توانست اکثریت قاطع دو سوم کرسی ها را به دست آورد. این تحولات، نشان دهنده تغییر جهت در سیاست های سریلانکا و امید به ایجاد یک سیستم حکومتی شفاف تر و پاسخگوتر بود.

سریلانکا امروز، در مسیر بهبود وضعیت اقتصادی و بازسازی سیاسی گام برمی دارد. چالش های پیش رو همچنان بزرگ هستند: مدیریت بدهی های خارجی، ایجاد ثبات سیاسی پایدار، مبارزه با فساد و از همه مهم تر، تحقق آشتی ملی و حل و فصل مسائل قومی. اما با روی کار آمدن رهبران جدید و حمایت مردمی، امیدها برای آینده ای بهتر همچنان زنده است. مردمان این جزیره، با درس گرفتن از گذشته پرفراز و نشیب خود، در تلاشند تا کشوری بسازند که در آن صلح، عدالت و رفاه برای همه فراهم باشد.

نتیجه گیری: درس ها و چشم انداز آینده سریلانکا

در این سفر تاریخی، شاهد بودیم که سریلانکا چگونه از استعمار رها شد، درگیر جنگ های داخلی خونین گشت، طعم تلخ بحران های اقتصادی را چشید و دوباره به سوی امید قدم برداشت. از قانون سینهالی تنها و شکاف های قومی تا ظهور ببرهای تامیل و پایان جنگ، هر رویدادی فصلی مهم در شکل گیری هویت امروزی این کشور بوده است. بحران اقتصادی اخیر و اعتراضات مردمی، نشان داد که اراده مردم برای تغییر و بهبود وضعیت، بسیار قوی است.

سریلانکا، با تاریخی غنی و فرهنگی پربار، اکنون در نقطه ای حساس قرار دارد. چالش های پیش رو، از جمله تثبیت اقتصاد، حفظ ثبات سیاسی و مهم تر از همه، تحقق آشتی ملی و ترمیم زخم های عمیق گذشته، بسیار بزرگ هستند. اما این جزیره کوچک، با پشت سر گذاشتن دهه ها درگیری و ناآرامی، ثابت کرده است که پتانسیل زیادی برای مقاومت و بازسازی دارد. درک عمیق این دوره های جدید تاریخ سریلانکا برای هر کسی که می خواهد پویایی های کنونی این کشور را درک کند، ضروری است. چشم انداز آینده، با وجود همه دشواری ها، امیدوارکننده به نظر می رسد. مردمان سریلانکا، با تجربیات گرانبهایی که از گذشته آموخته اند، اکنون با عزمی راسخ تر، در حال ساختن فردایی بهتر برای خود و نسل های آینده هستند. این سرزمین، با زیبایی های طبیعی خیره کننده و مردمان سخت کوش خود، همواره مقصدی جذاب برای گردشگران و محققان بوده و خواهد بود، و تاریخ پرفراز و نشیبش، آن را به مکانی منحصر به فرد برای تماشا و درس گرفتن از سرنوشت بدل کرده است.