درخواست تجدید نظر خواهی

زمانی که حکمی از سوی دادگاه بدوی صادر می شود و فردی نسبت به آن معترض است، راهکار قانونی درخواست تجدید نظر خواهی است. این فرآیند، فرصتی برای بازبینی و اصلاح آرای قضایی فراهم می آورد تا از تضییع حقوق جلوگیری شود و عدالت به بهترین نحو برقرار گردد.

فرآیند حقوقی اعتراض به آرای دادگاه بدوی که تحت عنوان تجدیدنظرخواهی شناخته می شود، امکانی حیاتی در سیستم قضایی است. این مکانیسم قانونی به اشخاص این فرصت را می دهد که در صورت مواجهه با حکمی که آن را ناعادلانه، اشتباه یا مغایر با موازین قانونی می دانند، اعتراض خود را مطرح کرده و خواستار رسیدگی مجدد به پرونده شوند. با این حال، تجدیدنظرخواهی مسیری پیچیده با جزئیات و الزامات خاص خود است که نیازمند دقت و آگاهی حقوقی فراوان است. در این مسیر، آگاهی از تمامی مراحل، مهلت های قانونی و دلایل موجه برای اعتراض، نقشی کلیدی در موفقیت پرونده ایفا می کند.

تجدیدنظرخواهی چیست؟ درک مفهوم و تفاوت ها

برای فردی که خود را در مقابل یک حکم دادگاه بدوی می بیند، درک مفهوم تجدیدنظرخواهی اولین گام حیاتی است. این فرآیند به معنای اعتراض به رأی صادره از دادگاه نخستین و درخواست بررسی مجدد آن در یک دادگاه بالاتر است. هدف اصلی از طراحی این سازوکار، جلوگیری از بروز اشتباهات احتمالی در روند قضایی و اطمینان از احقاق کامل حقوق افراد است. متقاضی درخواست تجدید نظر خواهی امیدوار است که با ارائه دلایل و مستندات جدید یا بازخوانی دقیق پرونده، نتیجه ای عادلانه تر حاصل شود.

تعریف حقوقی تجدیدنظرخواهی

تجدیدنظرخواهی به طور حقوقی، طریقی از طرق عادی اعتراض به رأی است که به موجب آن یکی از طرفین دعوا یا هر دو، به حکمی که از دادگاه بدوی صادر شده، اعتراض می کنند. این اعتراض با هدف بررسی مجدد ماهیت و یا شکل دادرسی توسط دادگاه تجدیدنظر صورت می گیرد. این فرآیند به منزله یک فرصت دوباره برای دفاع و ارائه استدلال ها است، با این تفاوت که رسیدگی در این مرحله اصولاً بر مبنای مدارک و لوایح مکتوب انجام می شود.

هدف از تجدیدنظرخواهی

هدف از تجدیدنظرخواهی فراتر از صرفاً تغییر یک حکم است؛ این فرآیند با چشم اندازی وسیع تر به دنبال تضمین عدالت و صحت رویه های قضایی است. موارد زیر از جمله اهداف اصلی این سازوکار محسوب می شوند:

• اصلاح خطاهای قضایی: دادگاه بدوی ممکن است ناخواسته دچار خطا در تفسیر قانون، ارزیابی دلایل یا تشخیص مصداق ها شده باشد. تجدیدنظرخواهی فرصتی برای تصحیح این خطاها است.
• جلوگیری از تضییع حقوق: گاهی حکم صادره به ضرر فردی است که معتقد است حقوق وی نادیده گرفته شده است. درخواست تجدید نظر خواهی به این افراد امکان می دهد تا بار دیگر از خود دفاع کنند.
• یکپارچگی رویه قضایی: با رسیدگی مجدد در دادگاه های بالاتر، اصول و رویه های قضایی در موارد مشابه یکسان تر شده و از صدور آرای متناقض جلوگیری می شود.
• افزایش اعتماد عمومی: وجود این امکان، اطمینان مردم به سیستم قضایی را افزایش می دهد، زیرا می دانند که در صورت اشتباه، راهی برای بازنگری و احقاق حق وجود دارد.

تفاوت با سایر طرق اعتراض

در سیستم قضایی، علاوه بر درخواست تجدید نظر خواهی، طرق دیگری نیز برای اعتراض به آرای دادگاه وجود دارد که هر یک ویژگی ها و شرایط خاص خود را دارند. درک این تفاوت ها برای انتخاب مسیر صحیح اعتراض بسیار مهم است:

• واخواهی: این روش اعتراض تنها در مورد آرای غیابی (رأیی که در غیاب خوانده صادر شده) قابل طرح است. فردی که حکم غیابی علیه او صادر شده و در هیچ یک از مراحل دادرسی حاضر نبوده یا لایحه دفاعی نداده است، می تواند واخواهی کند و پرونده در همان دادگاه صادرکننده رأی غیابی مجدداً رسیدگی می شود.
• فرجام خواهی: این طریق اعتراض به دیوان عالی کشور انجام می شود و برخلاف تجدیدنظرخواهی، دیوان عالی کشور اصولاً به ماهیت دعوا و دلایل و مدارک رسیدگی نمی کند. بلکه فقط از منظر شکلی و قانونی بررسی می کند که آیا دادگاه تجدیدنظر در صدور رأی، قوانین و مقررات را رعایت کرده است یا خیر.
• اعاده دادرسی: این راهکار برای موارد بسیار خاص و محدودی است، مانند کشف اسناد جدید که در زمان دادرسی وجود نداشته یا ارائه نشده، اثبات جعلی بودن اسناد مورد استناد در رأی، یا وجود تضاد بین آرای صادره. اعاده دادرسی نیز به همان دادگاهی که رأی را صادر کرده بازمی گردد.

با این توضیحات، روشن می شود که تجدیدنظرخواهی، فرصتی برای بازبینی جامع تر رأی از سوی دادگاهی بالاتر است که می تواند هم به جنبه های شکلی و هم ماهوی پرونده بپردازد.

آشنایی با دادخواست تجدیدنظرخواهی: رکن اصلی اعتراض

زمانی که فردی قصد دارد حکمی را به چالش بکشد، اولین و مهم ترین اقدام او تنظیم و تقدیم دادخواست تجدیدنظرخواهی است. این سند، پل ارتباطی فرد معترض با سیستم قضایی در مرحله دوم رسیدگی محسوب می شود و باید با نهایت دقت و وسواس تهیه گردد. محتوای این دادخواست نه تنها باید اطلاعات هویتی و مشخصات پرونده را دربرگیرد، بلکه باید به روشنی دلایل قانونی و استدلال های فرد را برای نقض یا اصلاح رأی بدوی بیان کند. عدم رعایت هر یک از جزئیات در این مرحله می تواند منجر به رد دادخواست و از دست رفتن فرصت تجدیدنظرخواهی شود.

دادخواست تجدیدنظرخواهی چیست؟

دادخواست تجدیدنظرخواهی، سندی رسمی و حقوقی است که توسط طرف معترض به رأی دادگاه بدوی تنظیم و به مرجع قضایی تقدیم می شود. این دادخواست به منزله درخواست رسمی برای رسیدگی مجدد به پرونده در دادگاه تجدیدنظر است. اهمیت این سند در آن است که تمامی مستندات، دلایل و استدلال های فرد تجدیدنظرخواه باید در آن یا ضمائم آن به روشنی بیان شود. این دادخواست است که مسیر اعتراض قانونی را آغاز می کند و به دادگاه تجدیدنظر، ماهیت اعتراض و خواسته های تجدیدنظرخواه را معرفی می نماید.

محتویات ضروری دادخواست تجدیدنظر (طبق ماده ۳۴۱ ق.آ.د.م)

تنظیم یک دادخواست تجدیدنظرخواهی کامل و بی نقص، نیازمند رعایت دقیق الزامات قانونی است. ماده ۳۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی به روشنی به مواردی اشاره کرده که وجودشان در دادخواست الزامی است. این موارد به شرح زیر هستند:

1. نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و سایر مشخصات تجدیدنظرخواه و وکیل او: تمامی اطلاعات هویتی و آدرس پستی فردی که درخواست تجدیدنظر می دهد و در صورت داشتن وکیل، مشخصات کامل وکیل، باید به دقت قید شود.
2. نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و سایر مشخصات تجدیدنظرخوانده: اطلاعات کامل هویتی و آدرس پستی طرف مقابل دعوا که رأی به نفع او صادر شده است.
3. حکم یا قراری که از آن درخواست تجدیدنظر شده است: شماره و تاریخ دقیق رأی یا قرار صادره از دادگاه بدوی که مورد اعتراض قرار گرفته است.
4. دادگاه صادرکننده رأی: نام کامل دادگاهی که رأی بدوی را صادر کرده است.
5. تاریخ ابلاغ رأی: این تاریخ بسیار حائز اهمیت است زیرا مهلت قانونی تجدیدنظرخواهی از این تاریخ محاسبه می شود.
6. دلایل تجدیدنظرخواهی (مهمترین بخش): این قسمت قلب دادخواست را تشکیل می دهد. در اینجا باید به روشنی و با استناد به جهات قانونی تجدیدنظرخواهی (که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد)، علت اعتراض به رأی بدوی بیان شود. نگارش این بخش نیازمند دانش حقوقی قوی و توانایی استدلال منطقی است. باید توضیح داده شود که چرا رأی صادره نادرست است و چه اشتباهی در آن رخ داده است.

دقت در نگارش این موارد، از ابتدایی ترین قدم های موفقیت در فرآیند درخواست تجدید نظر خواهی است.

مدارک و ضمائم مورد نیاز (طبق ماده ۳۴۲ ق.آ.د.م)

علاوه بر محتویات اصلی دادخواست، ارائه برخی مدارک و ضمائم نیز برای تکمیل دادخواست تجدیدنظرخواهی ضروری است. ماده ۳۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی به این موارد اشاره دارد:

• رونوشت یا تصویر سند اثبات سمت: اگر فردی به نمایندگی از دیگری (مانند وکیل، قیم، ولی، وصی یا مدیر شرکت) دادخواست را ارائه می دهد، باید مدارکی که سمت قانونی او را اثبات می کند (مانند وکالت نامه، قیم نامه، گواهی مدیریت) به دادخواست پیوست شود.
• تعداد نسخ لازم: دادخواست تجدیدنظر و تمامی برگه های پیوست آن باید حداقل در دو نسخه تهیه شود؛ یک نسخه برای دادگاه و یک نسخه برای تجدیدنظرخوانده. اگر تعداد تجدیدنظرخواندگان بیشتر از یک نفر باشد، باید به تعداد هر یک از آن ها یک نسخه اضافه بر دو نسخه اصلی تهیه و تقدیم شود.
• محل ثبت دادخواست: در حال حاضر، تمامی دادخواست های حقوقی از جمله درخواست تجدید نظر خواهی باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه مربوطه ارسال شوند. این دفاتر مسئولیت بررسی اولیه شکلی دادخواست و ارسال آن به مرجع ذی صلاح را بر عهده دارند.

توجه به این جزئیات، از جمله مراحل اولیه و اساسی است که فرد را در مسیر صحیح تجدیدنظرخواهی قرار می دهد و از تأخیر یا رد دادخواست به دلایل شکلی جلوگیری می کند.

مهلت تجدیدنظرخواهی: زمانی محدود و حیاتی

یکی از مهم ترین جنبه ها در فرآیند درخواست تجدید نظر خواهی، رعایت مهلت های قانونی است. این مهلت ها، چارچوب زمانی مشخصی را برای فرد معترض تعیین می کنند که در صورت عدم رعایت آن، فرصت اعتراض قانونی از دست می رود و رأی بدوی قطعی و لازم الاجرا خواهد شد. درک دقیق نحوه محاسبه این مهلت ها و اطلاع از موارد استثنایی که ممکن است بر آن ها تأثیر بگذارد، برای هر فردی که قصد تجدیدنظرخواهی دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. یک روز تأخیر می تواند به معنای از دست دادن کل پرونده باشد.

مهلت قانونی تجدیدنظرخواهی (طبق ماده ۳۳۶ ق.آ.د.م)

قانون گذار برای تضمین سرعت و قطعیت در رسیدگی های قضایی، مهلت مشخصی را برای درخواست تجدید نظر خواهی تعیین کرده است. این مهلت ها بر اساس محل اقامت اشخاص متفاوت است:

• برای اشخاص مقیم ایران: مهلت قانونی برای تجدیدنظرخواهی، بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مدت واخواهی است. این بدان معناست که فرد باید ظرف بیست روز از زمانی که رسماً از محتویات رأی مطلع شده است، اقدام به ثبت دادخواست کند.
• برای اشخاص مقیم خارج از کشور: با توجه به بعد مسافت و دشواری های ارتباطی، قانون مهلت بیشتری را برای این اشخاص در نظر گرفته است؛ دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی یا انقضای مدت واخواهی.

نحوه محاسبه مهلت

محاسبه دقیق مهلت تجدیدنظرخواهی از اهمیت بالایی برخوردار است تا از هرگونه خطا و از دست دادن فرصت قانونی جلوگیری شود. نکات کلیدی در این خصوص به شرح زیر است:

• تاریخ شروع: مهلت از تاریخ ابلاغ رأی به محکوم علیه یا وکیل او آغاز می شود. روز ابلاغ جزو مهلت محسوب نمی شود.
• تاریخ پایان: آخرین روز مهلت، روزی است که دادخواست باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم شود. اگر آخرین روز مهلت مصادف با تعطیل رسمی باشد، اولین روز کاری پس از آن، آخرین روز مهلت محسوب می شود.
• اهمیت دقیق زمان: حتی یک ساعت تأخیر در ثبت دادخواست پس از پایان مهلت قانونی، می تواند به معنای رد دادخواست باشد.

عواقب از دست دادن مهلت

عدم رعایت مهلت های قانونی برای درخواست تجدید نظر خواهی، پیامدهای جدی و غیرقابل جبرانی به دنبال دارد:

• رد دادخواست تجدیدنظر: اگر دادخواست پس از اتمام مهلت قانونی تقدیم شود، دادگاه بدوی اقدام به صدور قرار رد دادخواست تجدیدنظر خواهد کرد.
• قطعی شدن رأی بدوی: با رد دادخواست تجدیدنظر، رأی صادره از دادگاه نخستین قطعیت پیدا کرده و دیگر امکان اعتراض به آن از طریق تجدیدنظرخواهی وجود نخواهد داشت. این بدان معناست که فرد فرصت بازبینی و اصلاح حکم را از دست می دهد.

موارد استثنایی برای درخواست خارج از مهلت (ماده ۳۳۷ و ۳۳۸ ق.آ.د.م)

در شرایطی خاص و استثنایی، قانون گذار امکان درخواست تجدید نظر خواهی خارج از مهلت مقرر را پیش بینی کرده است. این موارد به عذر موجه شناخته می شوند و فرد باید دلایل موجه خود را به دادگاه ارائه دهد.

مطابق ماده ۳۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی: هرگاه یکی از کسانی که حق تجدیدنظرخواهی دارند، قبل از انقضای مهلت تجدیدنظر ورشکسته یا محجور یا فوت شود، مهلت جدید از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار در مورد ورشکسته به مدیر تصفیه و در مورد محجور به قیم و در صورت فوت به وارث یا قائم مقام یا نماینده قانونی وارث شروع می شود.

همچنین طبق ماده ۳۳۸ قانون آیین دادرسی مدنی: اگر سمت یکی از اشخاصی که به عنوان نمایندگی (مثل ولایت یا قیمومت یا وصایت) در دعوا دخالت داشته اند، قبل از انقضای مدت تجدیدنظرخواهی زایل گردد، مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار به کسی که به این سمت تعیین می شود، شروع خواهد شد و اگر زوال این سمت به واسطه رفع حجر باشد، مهلت تجدیدنظرخواهی از تاریخ ابلاغ حکم یا قرار به کسی که از وی رفع حجر شده است، آغاز می گردد.

علاوه بر این، در صورت وجود عذر موجه برای عدم ارائه دادخواست در مهلت مقرر، متقاضی می تواند با ارائه دلیل و بیان عذر خود، تقاضای تجدیدنظر را به دادگاه صادرکننده رأی تقدیم کند (ماده ۳۴۰ ق.آ.د.م). مصادیق عذر موجه در ماده ۳۰۶ ق.آ.د.م ذکر شده اند که شامل مواردی از قبیل:

• حوادث قهریه مانند سیل، زلزله و آتش سوزی.
• بیماری مانع از حرکت یا بستری شدن در بیمارستان.
• فوت یکی از اقارب تا درجه دوم از طبقه سوم.
• و سایر مواردی که به تشخیص دادگاه، فرد را از ارائه دادخواست در مهلت قانونی بازداشته است.

در این موارد، دادگاه مکلف است ابتدا به عذر عنوان شده رسیدگی کند و در صورت موجه تشخیص دادن آن، نسبت به پذیرش دادخواست تجدیدنظر اتخاذ تصمیم نماید.

جهات تجدیدنظرخواهی: دلایل قانونی اعتراض به رأی (ماده ۳۴۸ ق.آ.د.م)

برای موفقیت در درخواست تجدید نظر خواهی، تنها ناراضی بودن از حکم کافی نیست؛ بلکه فرد باید بتواند اعتراض خود را بر مبنای دلایل قانونی و مستند به مواد قانون آیین دادرسی مدنی (به ویژه ماده ۳۴۸) مطرح کند. این جهات، چهارچوب هایی هستند که نشان می دهند دادگاه بدوی در چه زمینه ای ممکن است دچار خطا شده باشد. آشنایی با این دلایل و توانایی استناد به آن ها در لایحه تجدیدنظرخواهی، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. یک استدلال حقوقی قوی و مستند، می تواند مسیر پرونده را به کلی تغییر دهد.

ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، جهات قانونی تجدیدنظرخواهی را به شرح زیر برشمرده است:

• ادعای عدم اعتبار مستندات دادگاه:

  اگر فرد تجدیدنظرخواه معتقد باشد که مدارک و دلایلی که دادگاه بدوی برای صدور رأی به آن ها استناد کرده، از اعتبار قانونی برخوردار نیستند، می تواند این موضوع را به عنوان جهت تجدیدنظرخواهی مطرح کند. برای مثال، اگر رأی بر اساس سندی صادر شده باشد که بعداً جعلی بودن آن اثبات شده یا اعتبار قانونی لازم را نداشته است، این جهت مورد استناد قرار می گیرد.

• ادعای فقدان شرایط قانونی شهادت شهود:

  در مواردی که رأی دادگاه بدوی بر اساس شهادت شهود صادر شده باشد و فرد معترض ادعا کند که شهود فاقد شرایط قانونی شهادت بوده اند (مثلاً سن قانونی را نداشته اند، یا خصومت شخصی با یکی از طرفین داشته اند یا شهادتشان با واقعیت تضاد آشکار دارد)، این مورد می تواند یکی از جهات درخواست تجدید نظر خواهی باشد.

• ادعای عدم توجه قاضی به دلایل ابرازی:

  اگر تجدیدنظرخواه احساس کند که دلایل، مدارک یا استدلال هایی که در مرحله بدوی ارائه کرده، به درستی توسط قاضی مورد توجه قرار نگرفته یا به غلط تفسیر شده است، می تواند این مسئله را مطرح کند. در این حالت، فرد باید نشان دهد که ارائه این دلایل می توانست منجر به صدور رأی متفاوتی شود. در مرحله تجدیدنظر نیز امکان ارائه دلایل جدید در چارچوب قانون وجود دارد.

• ادعای عدم صلاحیت قاضی یا دادگاه صادرکننده رأی:

  صلاحیت، از اصول اساسی دادرسی است. اگر فرد معتقد باشد که دادگاه بدوی صلاحیت رسیدگی به پرونده را نداشته (صلاحیت ذاتی یا محلی) یا قاضی صادرکننده رأی فاقد صلاحیت قانونی بوده است (مثلاً به دلیل خویشاوندی با یکی از طرفین یا وجود موارد رد دادرس)، این موضوع یکی از قوی ترین جهات تجدیدنظرخواهی محسوب می شود.

• ادعای مخالف بودن رأی با موازین شرعی و یا مقررات قانونی:

  این جهت، عمومی ترین و شایع ترین دلیل برای درخواست تجدید نظر خواهی است. اگر تجدیدنظرخواه معتقد باشد که رأی صادره، با یکی از اصول و احکام شرعی یا مواد قانونی (مانند قوانین مدنی، تجاری، کیفری و…) صراحتاً در تعارض است، می تواند این ادعا را مطرح کند. برای مثال، اگر دادگاه در تفسیر یک ماده قانونی اشتباه کرده باشد یا حکمی صادر کند که مغایر با فتاوای معتبر فقهی باشد، این جهت قابل استناد است.

ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، نقشه راهی برای اعتراضات حقوقی فراهم می آورد و تنها با استناد به این جهات است که می توان امید به بازبینی و اصلاح آرای قضایی داشت.

اهمیت تبصره ماده ۳۴۸

تبصره ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی یک نکته بسیار مهم را برای متقاضیان تجدیدنظرخواهی روشن می کند: «اگر درخواست تجدیدنظر به استناد یکی از جهات مذکور در این ماده به عمل آمده باشد در صورت وجود جهات دیگر، مرجع تجدیدنظر به آن جهت هم رسیدگی می نماید.» این تبصره به این معناست که حتی اگر فرد در دادخواست تجدیدنظر خود تنها به یک یا دو جهت قانونی اشاره کرده باشد، دادگاه تجدیدنظر مکلف است که تمامی جهات محتمل دیگر را نیز در پرونده بررسی کند. این امر به حفظ حقوق فرد و اطمینان از رسیدگی کامل و جامع کمک می کند، اما این نباید بهانه ای برای عدم ذکر دقیق تمامی جهات در دادخواست اولیه باشد. بلکه بهتر است وکیل یا خود شخص، همه دلایل ممکن را به صورت صریح در دادخواست قید کند.

مراحل گام به گام درخواست تجدیدنظرخواهی

ورود به فرآیند تجدیدنظرخواهی، نیازمند رعایت ترتیب مشخصی از اقدامات است. هر گام در این مسیر، اهمیت خاص خود را دارد و عدم توجه به آن می تواند روند اعتراض را با مشکل مواجه کند. فردی که قصد درخواست تجدید نظر خواهی را دارد، باید با دیدی روشن و آگاهی کامل از این مراحل، پیش برود تا از تضییع وقت و هزینه جلوگیری شود. از آماده سازی اولیه تا صدور رأی نهایی، تمامی مراحل باید با دقت و پیگیری مستمر دنبال شوند.

گام ۱: آماده سازی دادخواست و لایحه تجدیدنظرخواهی

اولین و شاید حیاتی ترین گام در مسیر درخواست تجدید نظر خواهی، تهیه دقیق دادخواست تجدیدنظرخواهی و تنظیم لایحه تجدیدنظرخواهی است. دادخواست، فرم رسمی درخواست اعتراض است که مشخصات طرفین، رأی مورد اعتراض و تاریخ ابلاغ آن را دربرمی گیرد. لایحه اما جایی است که دلایل قانونی و استدلال های فرد به تفصیل بیان می شود. در این لایحه، باید به مواد قانونی مربوطه استناد شود و با ذکر جزئیات، اشتباهات دادگاه بدوی و یا دلایل جدید ارائه گردد. این مرحله نیازمند دانش حقوقی عمیق و توانایی نگارش قوی است.

گام ۲: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی کامل دادخواست و لایحه، نوبت به ثبت رسمی آن ها می رسد. این کار در حال حاضر منحصراً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. فرد باید با در دست داشتن تمامی مدارک لازم و نسخه چاپی دادخواست و لایحه، به این دفاتر مراجعه کرده و پس از پرداخت هزینه های مربوطه، دادخواست خود را ثبت نماید. ثبت دادخواست از این طریق، تاریخ رسمی تجدیدنظرخواهی محسوب می شود و مبنای محاسبه مهلت های قانونی خواهد بود.

گام ۳: ابلاغ دادخواست به تجدیدنظرخوانده و مهلت پاسخ (تبادل لوایح)

بعد از ثبت دادخواست، دفتر دادگاه بدوی (یا مرجع مربوطه) آن را به تجدیدنظرخوانده (طرف مقابل) ابلاغ می کند. تجدیدنظرخوانده نیز فرصت دارد تا ظرف مهلت قانونی (معمولاً ده روز)، لایحه دفاعیه خود را در پاسخ به درخواست تجدید نظر خواهی ارائه دهد. این فرآیند که به تبادل لوایح معروف است، به دادگاه تجدیدنظر امکان می دهد تا هر دو جنبه دعوا و استدلال های طرفین را پیش از رسیدگی مورد بررسی قرار دهد. پاسخگویی تجدیدنظرخوانده در این مرحله اهمیت بالایی دارد و می تواند بر روند رسیدگی تأثیرگذار باشد.

گام ۴: ارسال پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان

پس از اتمام مهلت تبادل لوایح و تکمیل شدن فرآیند در دادگاه بدوی، پرونده به همراه تمامی مستندات و لوایح طرفین به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می شود. در این مرحله، دادگاه بدوی هیچگونه رسیدگی ماهوی دیگری انجام نمی دهد و تنها وظیفه ارسال پرونده را بر عهده دارد.

گام ۵: روند رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر

پرونده پس از وصول در دادگاه تجدیدنظر، به یکی از شعب ارجاع داده می شود. قضات دادگاه تجدیدنظر پرونده را بررسی کرده و معمولاً رسیدگی به صورت غیرحضوری است؛ به این معنا که طرفین دعوا یا وکلای آن ها به جلسه دادگاه دعوت نمی شوند.

• اصولاً غیرحضوری بودن رسیدگی: در بیشتر موارد، قضات دادگاه تجدیدنظر با مطالعه اوراق پرونده، دادخواست تجدیدنظرخواهی، لایحه دفاعیه تجدیدنظرخوانده و سایر مدارک، رأی خود را صادر می کنند.
• استثنائات: در برخی موارد خاص، مانند نیاز به توضیحات بیشتر از طرفین، یا انجام تحقیقات خاص، ممکن است دادگاه تصمیم به برگزاری جلسه حضوری بگیرد.
• مدت زمان تقریبی برگشت پرونده: مدت زمان رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر می تواند متغیر باشد و به عواملی مانند حجم کاری شعبه، پیچیدگی پرونده، و نیاز به تحقیقات بیشتر بستگی دارد. این زمان ممکن است از چند هفته تا چندین ماه به طول انجامد.

گام ۶: صدور رأی نهایی

پس از بررسی کامل پرونده، دادگاه تجدیدنظر یکی از سه تصمیم زیر را اتخاذ می کند:

• تأیید رأی بدوی: اگر دادگاه تجدیدنظر دلایل اعتراض را موجه نداند و رأی دادگاه بدوی را صحیح تشخیص دهد، آن را تأیید می کند. در این صورت، رأی قطعی شده و به مرحله اجرا گذاشته می شود.
• نقض رأی بدوی و صدور رأی جدید: اگر دادگاه تجدیدنظر دلایل اعتراض را موجه تشخیص دهد و رأی بدوی را مخدوش بیابد، آن را نقض کرده و رأی جدیدی صادر می کند. این رأی جدید، جایگزین رأی بدوی شده و قطعی است.
• اصلاح رأی بدوی: در مواردی ممکن است دادگاه تجدیدنظر رأی بدوی را به طور کلی نقض نکند، بلکه با اصلاح بخش هایی از آن، رأی را صحیح بداند. این رأی اصلاح شده نیز قطعی خواهد بود.

رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر، معمولاً قطعی و لازم الاجرا است، مگر در موارد بسیار معدود که امکان فرجام خواهی یا اعاده دادرسی وجود داشته باشد.

رسیدگی شکلی و ماهوی در دادگاه تجدیدنظر: تفاوت ها و اهمیت

یکی از مفاهیم کلیدی در درک عملکرد دادگاه تجدیدنظر، تمایز بین رسیدگی شکلی و رسیدگی ماهوی است. فردی که درخواست تجدید نظر خواهی را مطرح می کند، باید بداند که دادگاه تجدیدنظر چگونه پرونده را مورد بررسی قرار می دهد و چه جنبه هایی از آن را می تواند تغییر دهد. این تمایز، نه تنها بر نحوه نگارش لایحه تجدیدنظرخواهی تأثیر می گذارد، بلکه بر انتظارات فرد از نتیجه رسیدگی نیز اثرگذار است. آگاهی از این تفاوت ها، به فرد کمک می کند تا با استراتژی حقوقی بهتری در این مرحله پیش برود.

رسیدگی شکلی چیست؟

رسیدگی شکلی به معنای بررسی رعایت قوانین و تشریفات آیین دادرسی است. در این نوع رسیدگی، دادگاه تجدیدنظر به جای ورود به ماهیت اصلی اختلاف و بررسی دلایل و مدارک ماهوی، بر این موضوع تمرکز می کند که آیا تمامی مراحل دادرسی در دادگاه بدوی و همچنین در فرآیند درخواست تجدید نظر خواهی، مطابق با قانون انجام شده است یا خیر. مواردی که در رسیدگی شکلی بررسی می شوند عبارتند از:

• صلاحیت دادگاه صادرکننده رأی بدوی.
• رعایت مهلت های قانونی ابلاغ و ثبت دادخواست.
• کامل بودن محتویات دادخواست و ضمائم آن.
• رعایت مقررات مربوط به ابلاغ آرا و اوراق قضایی.
• عدم وجود موارد رد دادرس برای قاضی صادرکننده رأی.

اگر دادگاه تجدیدنظر ایراد شکلی مهمی را کشف کند، ممکن است رأی بدوی را نقض کرده و پرونده را برای رسیدگی مجدد به همان دادگاه بدوی یا شعبه دیگری از آن ارجاع دهد تا ایراد شکلی برطرف شود.

رسیدگی ماهوی چیست؟

رسیدگی ماهوی، بر خلاف رسیدگی شکلی، به معنای ورود به اصل دعوا، بررسی دلایل و مدارک، اظهارات طرفین و ماهیت اختلاف است. در این نوع رسیدگی، دادگاه تجدیدنظر، خود را در جایگاه دادگاه بدوی قرار می دهد و با بررسی مجدد تمامی جوانب، تشخیص می دهد که آیا رأی صادره بر مبنای صحیح و منطبق با واقعیت و قانون صادر شده است یا خیر. در رسیدگی ماهوی، دادگاه می تواند:

• شهود را مجدداً احضار کند.
• تحقیقات محلی انجام دهد.
• به کارشناسی ارجاع دهد.
• دلایل جدید را که در مرحله بدوی ارائه نشده بودند (با رعایت چارچوب قانونی) مورد بررسی قرار دهد.

نتیجه رسیدگی ماهوی می تواند تأیید، نقض کامل یا اصلاح رأی بدوی باشد.

جدول مقایسه رسیدگی شکلی و ماهوی

برای درک بهتر تفاوت های این دو نوع رسیدگی، جدول زیر می تواند مفید باشد:

ویژگی	رسیدگی شکلی	رسیدگی ماهوی
تعریف	بررسی رعایت قوانین آیین دادرسی و تشریفات	بررسی اصل دعوا، دلایل و مدارک و ماهیت اختلاف
تمرکز دادگاه	بر صلاحیت دادگاه، ابلاغ ها، مهلت ها و ساختار دادرسی	بر مدارک، اظهارات، دلایل، مستندات و جنبه های واقعی اختلاف
امکان تغییر رأی	معمولاً منجر به نقض و ارجاع پرونده به بدوی برای رفع نقص شکلی می شود.	بله، رأی ممکن است تأیید، نقض و صدور رأی جدید یا اصلاح شود.
ورود به ماهیت	خیر	بله
مثال	اعتراض به عدم رعایت مهلت تجدیدنظرخواهی، نقص در ابلاغ	بررسی مجدد صحت یک سند، اعتبار شهادت شهود، انطباق حکم با قانون

چه زمانی دادگاه تجدیدنظر رسیدگی ماهوی نمی کند؟

همانطور که ذکر شد، دادگاه تجدیدنظر همیشه وارد رسیدگی ماهوی نمی شود. مواردی وجود دارد که دادگاه تنها به جنبه های شکلی اکتفا کرده یا اصلاً پرونده را بررسی نمی کند:

• دعاوی غیرقابل تجدیدنظر: برخی دعاوی بر اساس قانون، به دلیل ارزش خواسته پایین یا ماهیت خاص، از ابتدا قابل درخواست تجدید نظر خواهی نیستند (مثلاً دعاوی مالی با خواسته کمتر از حد نصاب قانونی). در این موارد، اگر هم دادخواست تجدیدنظر ارائه شود، دادگاه آن را رد می کند.
• ایرادات صرفاً شکلی در دادخواست: اگر درخواست تجدید نظر خواهی خود دارای ایرادات شکلی باشد (مانند عدم تکمیل مشخصات طرفین، عدم امضا، یا عدم پرداخت هزینه دادرسی)، دادگاه قبل از ورود به ماهیت، به این ایرادات رسیدگی کرده و ممکن است دادخواست را رد کند.
• رد تجدیدنظر به دلیل خارج از مهلت یا عدم پرداخت هزینه دادرسی: اگر دادخواست تجدیدنظرخواهی خارج از مهلت قانونی ارائه شده باشد یا هزینه دادرسی مربوطه پرداخت نشده باشد، دادگاه بدون ورود به ماهیت دعوا، قرار رد دادخواست را صادر می کند.

مثال های کاربردی برای هر دو نوع رسیدگی

برای روشن تر شدن تفاوت رسیدگی شکلی و ماهوی، به چند مثال کاربردی در دعاوی حقوقی مختلف می پردازیم:

• مثال ۱: دعوای مطالبه وجه سفته

  فردی علیه دیگری دعوای مطالبه وجه سفته اقامه می کند و دادگاه بدوی حکم به محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ سفته صادر می نماید. خوانده، اقدام به درخواست تجدید نظر خواهی می کند.

  اگر تجدیدنظرخواه ادعا کند که سفته ارائه شده توسط خواهان، جعلی است یا قبلاً پرداخت شده و او مدرک اثبات پرداخت را در اختیار دارد، دادگاه تجدیدنظر وارد رسیدگی ماهوی می شود. یعنی قضات مجدداً مدارک را بررسی می کنند، شاید به کارشناسی خط ارجاع دهند یا به ادله جدید توجه کنند. اما اگر تجدیدنظرخواه صرفاً ادعا کند که ابلاغ رأی بدوی به او به درستی انجام نشده و او از تاریخ ابلاغ اطلاع نداشته است، دادگاه ابتدا به رسیدگی شکلی می پردازد تا صحت ابلاغ را بررسی کند.

• مثال ۲: دعوای تخلیه ملک استیجاری

  صاحبخانه ای به دلیل اتمام مدت اجاره، دعوای تخلیه مطرح می کند و رأی به تخلیه ملک صادر می شود. مستأجر درخواست تجدید نظر خواهی می دهد.

  در این نوع دعاوی، غالباً دادگاه تجدیدنظر بیشتر به جنبه های شکلی رسیدگی می کند. به عنوان مثال، اگر مستأجر ادعا کند که اجاره نامه او به درستی بررسی نشده یا مهلت قانونی اتمام اجاره به غلط محاسبه شده، دادگاه به این جنبه های شکلی و انطباق با قرارداد و قانون اجاره می پردازد. اما اگر مستأجر ادعا کند که در قرارداد اجاره به او وعده تمدید داده شده بود و صاحبخانه از این وعده تخلف کرده است، ممکن است دادگاه وارد رسیدگی ماهوی شود تا صحت این ادعا و مدارک مرتبط را بررسی کند.

• مثال ۳: پرونده حضانت فرزند

  پس از طلاق، دادگاه بدوی حضانت فرزند را به یکی از والدین می دهد. والد دیگر نسبت به این حکم درخواست تجدید نظر خواهی می کند.

  در این مورد، دادگاه تجدیدنظر معمولاً وارد رسیدگی ماهوی گسترده ای می شود. زیرا مسائلی مانند صلاح و مصلحت کودک، تغییر شرایط زندگی والدین، گزارش مددکاری، و توانایی های تربیتی هر والد، همگی نیازمند بررسی دقیق ماهوی هستند. دادگاه ممکن است از کارشناسان خانواده نظرخواهی کند و تمامی جنبه های زندگی کودک را برای اتخاذ یک تصمیم عادلانه و به نفع کودک، مجدداً مورد ارزیابی قرار دهد.

آیا به رأی قطعی دادگاه تجدیدنظر می توان اعتراض کرد؟

همواره این سوال برای افرادی که در مراحل پایانی یک دعوای حقوقی قرار دارند پیش می آید که آیا پس از صدور رأی از دادگاه تجدیدنظر، فرصت دیگری برای اعتراض وجود دارد؟ پاسخ کلی این است که آرای دادگاه تجدیدنظر اصولاً قطعی و لازم الاجرا هستند. با این حال، قانون گذار در موارد بسیار خاص و محدودی، امکان اعتراض به این آرای به ظاهر قطعی را نیز پیش بینی کرده است. فردی که با رأی نهایی مواجه شده، باید از این استثنائات آگاه باشد تا در صورت وجود شرایط، بتواند از آخرین راهکارهای قانونی خود استفاده کند.

اصل قطعی بودن آرای تجدیدنظر

پس از طی مراحل درخواست تجدید نظر خواهی و صدور رأی از دادگاه تجدیدنظر، این رأی معمولاً «قطعی» تلقی می شود. قطعی بودن به این معناست که دیگر نمی توان با طرق عادی اعتراض (مانند تجدیدنظرخواهی مجدد) به آن اعتراض کرد و رأی باید به اجرا درآید. این اصل، برای ایجاد ثبات و سرعت در فرآیندهای قضایی و جلوگیری از اطاله دادرسی ضروری است. اما این قطعیت، به معنای نفی کامل امکان اعتراض در موارد فوق العاده نیست.

موارد استثنایی اعتراض به رأی قطعی

با وجود اصل قطعی بودن، در سه مورد استثنایی امکان اعتراض به رأی قطعی دادگاه تجدیدنظر فراهم است که البته شرایط و محدودیت های خاص خود را دارند:

• فرجام خواهی در دیوان عالی کشور:

  فرجام خواهی آخرین مرحله رسیدگی قضایی است و به دیوان عالی کشور انجام می شود. این راهکار در مواردی قابل طرح است که رأی دادگاه تجدیدنظر، برخلاف موازین شرعی، قوانین موضوعه یا مقررات قانونی صادر شده باشد. دیوان عالی کشور در فرجام خواهی اصولاً به ماهیت دعوا و دلایل و مدارک رسیدگی نمی کند، بلکه تنها به این موضوع می پردازد که آیا در صدور رأی، قواعد حقوقی و شکلی دادرسی رعایت شده است یا خیر. موارد فرجام خواهی بسیار محدودتر از تجدیدنظرخواهی هستند و عمدتاً در دعاوی با خواسته مالی بالا یا پرونده های خاص مطرح می شوند.

• اعاده دادرسی:

  اعاده دادرسی نیز یکی از طرق فوق العاده اعتراض است که در شرایط بسیار محدود و خاصی قابل طرح است. این شرایط عبارتند از:

  • وجود تضاد در مفاد دو یا چند رأی صادرشده در یک موضوع واحد.
  • کشف اسناد و مدارکی که در زمان دادرسی موجود نبوده و یا به دلیل وجود عذری موجه ارائه نشده است و می توانسته در رأی تأثیرگذار باشد.
  • اثبات جعلی بودن اسناد یا شهادت کذب شهودی که مبنای صدور رأی قرار گرفته اند.
  • عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا در زمان صدور رأی.
  • و موارد دیگری که در قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده اند.

  اعاده دادرسی نیز به همان دادگاهی که رأی مورد اعتراض را صادر کرده بازمی گردد.

• اعتراض شخص ثالث:

  اگر رأیی صادر شود که به حقوق شخص ثالثی که طرف دعوا نبوده و در مراحل دادرسی حضور نداشته است، لطمه وارد کند، آن شخص ثالث می تواند به آن رأی اعتراض کند. این اعتراض به دادگاه صادرکننده رأی مورد اعتراض تقدیم می شود.

بنابراین، فردی که با رأی قطعی دادگاه تجدیدنظر مواجه شده، باید با دقت شرایط پرونده خود را بررسی کند و در صورت انطباق با یکی از این موارد استثنایی و فوق العاده، می تواند با مشورت وکیل متخصص، اقدام به طرح اعتراض نماید.

نکات مهم و کاربردی برای موفقیت در درخواست تجدیدنظرخواهی

مسیر درخواست تجدید نظر خواهی، اگرچه راهی برای احقاق حق است، اما پر از چالش و پیچیدگی های حقوقی است. موفقیت در این مرحله، صرفاً به شانس بستگی ندارد، بلکه نتیجه رعایت دقیق اصول، آگاهی از نکات کلیدی و اتخاذ استراتژی صحیح است. فردی که قصد تجدیدنظرخواهی دارد، باید با دیدی واقع بینانه و با تجهیز خود به دانش لازم، به این فرآیند وارد شود. در ادامه به مهم ترین نکات و توصیه های کاربردی برای افزایش شانس موفقیت در این مرحله اشاره می شود.

ضرورت مشاوره و استفاده از وکیل متخصص

یکی از اساسی ترین و شاید مهم ترین توصیه ها در فرآیند تجدیدنظرخواهی، بهره گیری از مشاوره وکلای متخصص است. دلایل و مزایای همکاری با وکیل مجرب عبارتند از:

• شناخت کامل قوانین: وکلای متخصص، آشنایی عمیقی با مواد قانونی، رویه های قضایی و آخرین آرا و نظریات مشورتی دارند.
• نگارش حرفه ای: تنظیم دادخواست تجدیدنظر و لایحه تجدیدنظرخواهی به صورت حرفه ای، با استناد دقیق به قانون و با بیانی شیوا و مستدل، نیاز به تخصص دارد.
• شناسایی جهات قانونی: وکیل می تواند با بررسی دقیق پرونده، تمامی جهات قانونی تجدیدنظرخواهی را شناسایی و در لایحه به آن اشاره کند.
• مدیریت زمان: وکیل از مهلت های قانونی دقیق آگاه است و از از دست رفتن فرصت های حیاتی جلوگیری می کند.
• نمایندگی و پیگیری: وکیل می تواند تمامی مراحل پرونده را از طرف موکل پیگیری کند و نیاز به حضور مستقیم فرد را به حداقل برساند.

دقت بی نظیر در نگارش دادخواست و لایحه

همانطور که قبلاً اشاره شد، دادخواست و لایحه، اساسی ترین ابزار فرد در درخواست تجدید نظر خواهی هستند. هر کلمه، هر استناد و هر جمله در این اسناد باید با دقت فراوان انتخاب و نگارش شود. اشتباه در این مرحله می تواند به راحتی منجر به رد دادخواست یا نادیده گرفته شدن استدلال ها شود.

• استناد به مواد قانونی: دلایل اعتراض باید به صورت صریح به مواد قانونی مرتبط ارجاع داده شوند.
• ارائه مستندات قوی: هر ادعایی باید با مدارک و مستندات محکم و قابل اتکا پشتیبانی شود.
• وضوح و انسجام: متن لایحه باید روان، منطقی و عاری از هرگونه ابهام باشد تا قضات بتوانند به راحتی منظور را درک کنند.

جمع آوری و ارائه کلیه مستندات و ادله

تجدیدنظرخواهی فرصتی است برای بازبینی پرونده. از این رو، جمع آوری و ارائه هرگونه مستند یا دلیل جدیدی که در مرحله بدوی ارائه نشده بود (البته با رعایت چارچوب های قانونی و اثبات عدم دسترسی در مرحله قبل) یا در مرحله بدوی به درستی مورد توجه قرار نگرفته بود، می تواند بسیار کمک کننده باشد. این اسناد می توانند شامل قراردادها، رسیدها، نامه ها، شهادت شهود، نظریه کارشناسی و غیره باشند. هر مدرکی که بتواند ادعای فرد را تقویت کند، باید به دقت جمع آوری و به پرونده ضمیمه شود.

پرهیز از اظهارات غیرمرتبط و احساسی

در نگارش لایحه تجدیدنظرخواهی و در طول فرآیند، باید از هرگونه اظهارنظر غیرمرتبط، احساسی، یا حملات شخصی به طرف مقابل یا دادگاه بدوی اکیداً پرهیز شود. تمرکز باید منحصراً بر استدلال های حقوقی، استناد به مواد قانونی و ارائه حقایق باشد. اظهارات احساسی نه تنها کمکی به پرونده نمی کند، بلکه ممکن است تأثیر منفی بر دیدگاه قضات داشته باشد. زبان نوشتاری باید مؤدبانه، حرفه ای و متمرکز بر نکات حقوقی باشد.

موفقیت در فرآیند تجدیدنظرخواهی، بیش از هر چیز به دقت، آگاهی حقوقی و ارائه استدلال های مستحکم بستگی دارد.

پیگیری مستمر وضعیت پرونده

پس از ثبت درخواست تجدید نظر خواهی، پیگیری منظم و مستمر وضعیت پرونده از طریق سامانه های الکترونیک قضایی یا دفاتر خدمات قضایی، امری ضروری است. این پیگیری شامل اطلاع از زمان تبادل لوایح، ارجاع پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه تجدیدنظر و در نهایت زمان صدور رأی نهایی است. پیگیری دقیق، فرد را در جریان امور قرار می دهد و به او امکان می دهد در صورت نیاز، به موقع واکنش نشان دهد.

شناخت کامل از مواد قانونی مربوطه

اگرچه بهره گیری از وکیل متخصص توصیه اکید می شود، اما حتی در صورت داشتن وکیل، آگاهی اولیه از مواد قانونی مربوط به تجدیدنظرخواهی (مانند مواد ۳۳۰ تا ۳۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی) به فرد کمک می کند تا درک بهتری از روند پرونده داشته باشد و بتواند با آگاهی بیشتری با وکیل خود همکاری کند. این شناخت، به فرد اعتماد به نفس بیشتری در مسیر احقاق حق می دهد.

با رعایت این نکات، فردی که قصد درخواست تجدید نظر خواهی دارد، می تواند به طور چشمگیری شانس موفقیت خود را در این فرآیند حیاتی افزایش دهد.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

درخواست تجدید نظر خواهی در نظام حقوقی، به منزله یک فرصت حیاتی برای بازبینی و اصلاح آرای قضایی است که هدف اصلی آن، تضمین عدالت و احقاق حقوق افراد است. این فرآیند، نه تنها فرصتی برای فرد معترض فراهم می آورد تا بار دیگر دلایل و مستندات خود را ارائه کند، بلکه به سیستم قضایی نیز این امکان را می دهد که از صحت و دقت آرای صادره اطمینان حاصل نماید. با این حال، همانطور که بارها تأکید شد، پیچیدگی های این مسیر حقوقی، نیازمند دانش دقیق و رعایت ظرایف قانونی است.

از تعریف و تفاوت تجدیدنظرخواهی با سایر طرق اعتراض، تا آگاهی از مهلت های قانونی محدود، جهات موجه برای اعتراض، و مراحل گام به گام رسیدگی، همگی اجزای یک پازل حقوقی هستند که برای تکمیل آن، هر قطعه باید به درستی در جای خود قرار گیرد. درک تمایز میان رسیدگی شکلی و ماهوی نیز به فرد این بینش را می دهد که چگونه دادگاه تجدیدنظر به پرونده او خواهد نگریست و چه انتظاراتی از این مرحله باید داشته باشد.

در نهایت، تأکید مجدد بر این نکته ضروری است که با توجه به حساسیت و پیچیدگی های درخواست تجدید نظر خواهی، مراجعه به وکلای متخصص و مجرب، یک اقدام هوشمندانه و حیاتی محسوب می شود. یک وکیل کارآزموده می تواند با اشراف کامل به قوانین و رویه های قضایی، شما را در تمامی مراحل این فرآیند راهنمایی کرده، دادخواست تجدیدنظرخواهی و لایحه تجدیدنظرخواهی را به بهترین شکل ممکن تنظیم کند و شانس موفقیت پرونده شما را به طرز چشمگیری افزایش دهد. عدم بهره گیری از مشاوره حقوقی تخصصی در این مرحله، می تواند به قیمت از دست رفتن حقوق شما تمام شود. لذا، برای جلوگیری از هرگونه تضییع حق و اطمینان از طی شدن صحیح فرآیند، همواره توصیه می شود قبل از هر اقدامی، با وکیلی متخصص در این حوزه مشورت نمایید.