عوامل موثر بر تضعیف و تحکیم اخلاق اجتماعی

در یک پژوهش مطرح شد؛

در این پژوهش ریشه ها و روند هایی که در ادوار مختلف تاریخ اجتماعی ایران منجر به مراعات اخلاق اجتماعی یا تضعیف اخلاق اجتماعی شده است بررسی می شود.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آرتیو، اخلاق اجتماعی از مهم ترین موضوعاتی است که ارتباط آدمیان را با خود، با جامعه و تاریخ مطرح می سازد.

امیر عیسی ملکی (دکتری جامعه شناس) در مقاله ای با عنوان «تاملی بر اخلاق اجتماعی ایرانیان و عوامل موثر بر تضعیف و تحکیم اخلاق اجتماعی» یافته های پژوهشی را گزارش می کند که در آن، با رجوع به اسناد و مدارک تاریخی و به روش تفهمی ـ تبیینی ماکس وبر، با تامل و تعمق در تاریخ اجتماعی ایران، در پی یک ایده نظری بوده است تا تضعیف اخلاق اجتماعی و همچنین وفاق اجتماعی را در برهه های مختلف تاریخ اجتماعی ایران بررسی کند.

این پژوهشگر می نویسد یک فصل بی سابقه یا کم نظیر در تاریخ اجتماعی ایران پدید آمده است که در آن مراعات اخلاق اجتماعی و به طور کلی وفاق اجتماعی به گونه ای پدید آمده که از نظرگاه های متعدد و متفاوتی تحسین شده است. این دوران که مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس (1367 ـ 1357 هـ. ش) است، به طرز قابل ملاحظه ای با قبل و بعد از آن از حیث مراعات اخلاق اجتماعی متفاوت است.

علت تضعیف اخلاق اجتماعی در سایر ادوار تاریخ اجتماعی ایران، تمرکز اقتدار سیاسی، اقتصادی و مذهبی است و میان تضعیف اخلاق اجتماعی و تمرکز اقتدار سیاسی، اقتدار اقتصادی و اقتدار مذهبی یک رابطه دوسویه و دیالکتیکی وجود دارد.

* علت تضعیف اخلاق اجتماعی درایران

در این مقاله آمده است که علت تضعیف اخلاق اجتماعی در سایر ادوار تاریخ اجتماعی ایران، تمرکز اقتدار سیاسی، اقتصادی و مذهبی است و میان تضعیف اخلاق اجتماعی و تمرکز اقتدار سیاسی، اقتدار اقتصادی و اقتدار مذهبی یک رابطه دوسویه و دیالکتیکی وجود دارد.

او می نویسد مهم ترین هدف این پژوهش، شناخت ریشه ها و روند هایی است که در ادوار مختلف تاریخ اجتماعی ایران منجر به مراعات اخلاق اجتماعی یا تضعیف اخلاق اجتماعی شده اند.

* اخلاق اجتماعی قبل و بعد از انقلاب اسلامی

ملکی در این مقاله می نویسد مراد از اخلاق و مراعات اخلاق اجتماعی، وجه مشترک همه مکاتب و تفکرات اخلاقی موجود در تاریخ بشریت است که به نوعی عامل وحدت بخش انسان هایی است که دارای تفکر و اندیشه های مختلف هستند.

این نویسنده برای دست یابی به هدف پژوهش، با کاربرد نظریه زمینه ای و با الگوگیری از ماکس وبر، هم با چشم انداز های تبیینی و علت کاو و هم با چشم انداز های تفسیری و معناکاو درصدد پاسخ گویی به این پرسش برآمده است که: چرا نوعی از زندگی اخلاقی و وفاق اجتماعی که در دوران پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از نظرگاه های مختلف تحسین شده، پیش و پس از آن در کشور بی سابقه یا کم نظیر بوده است؟

به بیان دیگر این پژوهش، با مراجعه به اسناد و مدارک تاریخی از جمله: سفرنامه ها و تاریخ نویسی های رسمی و غیر رسمی و مداقه در تحلیل های تاریخی و تحقیقات انجام شده درباره تاریخ اجتماعی ایران، قصد دارد به یک چهارچوب مفهومی و ایده نظری دست یابد که به پرسش اساسی تحقیق پاسخ دهد.

*  زندگی اخلاقی در دوران دفاع مقدس

به زعم این پژوهشگر این رویکرد از منطق درون فهمی ماکس وبر الگوبردای شده که آن را در ارتباط با کیفیت اساسی تحقیق اجتماعی به کار می برد. در واقع نوع آرمانی، ابزاری مفهومی و اکتشافی است که در تنظیم چهارچوب مفهومی، ارزیابی مدعای تحقیق و پاسخ به پرسش های تحقیق به پژوهشگر کمک می کند.

فقدان تمرکز اقتدار سیاسی، اقتصادی و…در دوران دفاع مقدس توجیه مناسبی برای زندگی اخلاقی در این دوران به نظر می رسد

از این رو می نویسد نوع آرمانی مجموعه ای از ویژگی های ناشی از تجربیات محسوس است که با هم نمونه ای ناب، خالص، اصلی و ذهنی تشکیل می دهند. واقعیات با آن سنجیده می شوند، ولی هرگز همچون آن نمی شوند. فقدان تمرکز اقتدار سیاسی، اقتصادی و… در دوران دفاع مقدس توجیه مناسبی برای زندگی اخلاقی در این دوران به نظر می رسد.

شواهد و قراین در این مقاله حاکی از آن است که بررسی اسناد و مدارک و متون تاریخی به منظور شناسایی وجوه تفاوت و تشابه آنها حاکی از این واقعیت است که اقتدار سیاسی، اقتدار اقتصادی و اقتدار مذهبی در اکثر ادوار تاریخ اجتماعی ایران به سمت تمرکز حداکثری میل می کند.

* اخلاق اجتماعی در تمدن های غربی و غیرغربی

عیسی ملکی برای بررسی دقیق تر موضوع، علاوه بر دوران دفاع مقدس، چهار دوره تاریخی دیگر انتخاب کرده است و با تاسی از اثر ماکس وبر در اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری، این وجه تحلیل، را پی گرفته است.

او می نویسد اگر همه اوضاع و احوال در تمدن های غیر غربی و غربی یکسان بوده، تنها عامل حاضر در غرب و غایب در تمدن های دیگر همانا عامل مذهب باشد، در این صورت اثبات رابطه علیت میان عامل مذهبی و معلول آن که همانا نظام اقتصادی سرمایه داری است، استدلالی قانع کننده خواهد بود.

به زعم این پژوهشگر با همین منطق از روش اختلاف یا غیاب جان استوارت میل برای تحلیل داده های این مطالعه تطبیقی ـ تاریخی بهره برده است. به این معنا که اگر همه اوضاع و احوال در سایر ادوار تاریخ اجتماعی ایران و دوران دفاع مقدس یکسان بوده و تنها عامل حاضر در دوران دفاع مقدس و غایب در سایر ادوار، عدم تمرکز اقتدار سیاسی، اقتصادی و… باشد، در این صورت اثبات رابطه علیت میان تضعیف اخلاق اجتماعی و تمرکز اقتدار سیاسی، اقتدار اقتصادی بی معنا نیست.

در تحلیل نهایی این پژوهش آمده است که کاربرد نظریه زمینه ای در این پژوهش کیفی به همراه استدلال علی به روش های توافق و اختلاف جان استوارت میل برای بررسی عوامل موثر بر تضعیف اخلاق اجتماعی، با الگوبرداری از ماکس وبر و بنا بر عقیده وی درباره اهمیت مرکزی تاریخ برای علوم اجتماعی و پذیرش این ایده است که فهم معنا برای تبیین عمل انسان، اساسی است. ماکس وبر با این نظر مخالف بود که تصدیق خصلت معنادار رفتار انسان به معنای عدم امکان استفاده از تبیین علی در علوم اجتماعی است.