فرق عندالمطالبه و عندالاستطاعه

مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن هر زمان بخواهد، می تواند تمام مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت فوری آن است؛ در مقابل، مهریه عندالاستطاعه یعنی پرداخت مهریه مشروط به این است که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد و این توانایی باید توسط زن اثبات شود. این دو نوع مهریه، هر یک پیامدهای حقوقی و عملی متفاوتی برای زوجین به همراه دارند که درک آن ها برای هر ازدواجی حیاتی است.

در پیچ و خم زندگی مشترک و تعهداتی که در آغاز راه بر عهده طرفین گذاشته می شود، مهریه جایگاه ویژه ای دارد. برای بسیاری از زوج های جوان در آستانه ازدواج، و حتی خانواده هایی که درگیر مسائل حقوقی هستند، درک تفاوت های اساسی میان مهریه «عندالمطالبه» و «عندالاستطاعه» امری ضروری است. این تفاوت ها تنها جنبه نظری ندارند، بلکه می توانند مسیر یک زندگی مشترک، روند طلاق و حتی سرنوشت مالی زوجین را به کلی دگرگون سازند. این مقاله با هدف روشن ساختن این مفاهیم و ارائه راهنمایی جامع، به بررسی عمیق هر دو نوع مهریه و پیامدهای آن ها خواهد پرداخت تا خوانندگان با آگاهی کامل گام در این مسیر مهم بگذارند.

مهریه چیست؟ نگاهی به تعریف و انواع مهریه

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح یا در زمان تعیین شده به زن می پردازد و یا تعهد به پرداخت آن را می دهد. این بخشش، نه تنها یک رسم دیرینه در فرهنگ ایرانی و اسلامی است، بلکه در قانون مدنی نیز به عنوان یک حق مالی مستقل برای زن به رسمیت شناخته شده است. مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی و قابلیت تملک دارد؛ از سکه طلا و املاک گرفته تا حقوق مالی یا حتی آموزش و خدمات. اهمیت مهریه در عقد نکاح به حدی است که می توان آن را به نوعی پشتوانه مالی و تضمینی برای زن در زندگی مشترک و پس از آن دانست. تکلیف پرداخت مهریه با انعقاد عقد نکاح بر عهده مرد قرار می گیرد و به محض مطالبه زن، مرد مکلف به ادای آن خواهد بود، مگر آنکه نوع مهریه به گونه ای دیگر توافق شده باشد.

انواع مهریه از نظر تعیین میزان

مهریه بر اساس نحوه و زمان تعیین آن، به سه دسته اصلی تقسیم می شود که در قانون مدنی به آن ها اشاره شده است:

• مهرالمسمی: این رایج ترین نوع مهریه است که زن و مرد با توافق و تراضی کامل، میزان و نوع آن را در هنگام عقد نکاح مشخص می کنند. تمام جزئیات مهریه، از تعداد سکه تا مشخصات ملک یا هر مال دیگری، در سند ازدواج ثبت می شود و هیچ ابهامی در آن باقی نمی ماند.
• مهرالمثل: در شرایطی که مهریه در عقد نکاح تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، به دلایلی باطل باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. میزان مهرالمثل بر اساس عرف و عادت جامعه، با توجه به وضعیت و جایگاه زن، مانند تحصیلات، شأن خانوادگی، زیبایی و سایر ملاک های عرفی تعیین می شود. این نوع مهریه معمولاً توسط دادگاه و با نظر کارشناسان مشخص می گردد.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که مهریه ای در عقد نکاح تعیین نشده باشد و مرد پیش از نزدیکی، همسر خود را طلاق دهد. در این حالت، مرد باید مالی را به زن بپردازد که میزان آن با توجه به وضعیت مالی مرد (نه زن) و عرف جامعه تعیین می شود. هدف از مهرالمتعه جبران خلأ عدم تعیین مهریه و جبران خسارت روحی زن است.

فارغ از اینکه مهریه از کدام نوع باشد، نحوه مطالبه و زمان پرداخت آن، بسته به توافق زوجین، می تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد که در ادامه به تفصیل به تفاوت های این دو خواهیم پرداخت.

مهریه عندالمطالبه: حق زن، تعهد فوری مرد

مهریه عندالمطالبه، شایع ترین نوع مهریه در سندهای ازدواج است و همان طور که از نامش پیداست، به معنای تعهدی است که مرد در قبال پرداخت مهریه به زن می دهد، به شرطی که زن آن را مطالبه کند. این عندالمطالبه بودن به این مفهوم است که زن هر لحظه پس از عقد نکاح، می تواند درخواست مهریه خود را مطرح کند و مرد بلافاصله مکلف به پرداخت آن است. این نوع مهریه، یک حق مطلق برای زن محسوب می شود و مطالبه آن نیازی به اثبات توانایی مالی مرد ندارد.

شرایط مطالبه مهریه عندالمطالبه

زن در هر زمانی پس از جاری شدن صیغه عقد، می تواند مهریه عندالمطالبه خود را طلب کند. فرقی نمی کند زندگی مشترک آغاز شده باشد یا خیر، و حتی اینکه آیا زن در منزل شوهر سکونت دارد یا نه. مطالبه می تواند از طریق دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، اداره ثبت اسناد و املاک، یا مستقیماً از طریق دادگاه خانواده صورت پذیرد. برای مطالبه از طریق ثبت، ابتدا زن درخواست صدور اجراییه می کند و پس از آن، اموال مرد از طریق ثبت توقیف می شود. در صورت عدم شناسایی مال از این طریق، زن می تواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای مطالبه مهریه و صدور حکم را داشته باشد.

آثار حقوقی و پیامدها برای مرد در مهریه عندالمطالبه

تعیین مهریه به صورت عندالمطالبه، آثار حقوقی و پیامدهای مشخصی برای مرد به همراه دارد که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف ضروری است:

حق حبس زوجه

یکی از مهم ترین امتیازات مهریه عندالمطالبه برای زن، حق حبس است. طبق قانون، اگر مهریه زن حال و عندالمطالبه باشد و مرد پیش از نزدیکی تمام آن را پرداخت نکرده باشد، زن می تواند تا زمانی که مهریه به طور کامل به او پرداخت شود، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند. این حق حبس، بدون اینکه زن ناشزه محسوب شود، او را قادر می سازد تا پرداخت مهریه را اهرمی برای تمکین قرار دهد. این شرایط در مهریه عندالاستطاعه کاملاً متفاوت است.

امکان توقیف اموال

پس از مطالبه مهریه، زن می تواند برای توقیف اموال مرد اقدام کند. این توقیف می تواند از طریق اداره ثبت اسناد (با صدور اجراییه) یا از طریق دادگاه (با صدور قرار تأمین خواسته) انجام شود. هر مالی که به نام مرد باشد و جزو مستثنیات دین محسوب نشود (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام و حقوق دریافتی)، قابل توقیف برای پرداخت مهریه است.

صدور حکم جلب

اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد و زن بتواند اموالی از او را توقیف کند، می تواند درخواست تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت عدم پرداخت اقساط یا عدم معرفی مال، و در صورتی که مهریه زیر ۱۱۰ سکه باشد و مرد اعسار خود را اثبات نکند، زن می تواند درخواست صدور حکم جلب مرد را کند. طبق قوانین جدید، سقف جلب در مهریه، ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن است و برای مازاد بر این مقدار، حکم جلب صادر نخواهد شد.

بر اساس قوانین جدید، سقف جلب برای مهریه ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی است و مازاد بر این مقدار، مرد تنها در صورت اثبات استطاعت مالی و عدم پرداخت، ملزم به پرداخت خواهد بود و امکان جلب او وجود ندارد. این امر برای حمایت از مردان در مواجهه با مهریه های سنگین طراحی شده است.

ممنوع الخروجی مرد

یکی دیگر از پیامدهای مطالبه مهریه عندالمطالبه، ممنوع الخروجی مرد است. بر اساس ماده ۲۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مرجع اجرای حکم می تواند به درخواست زن، قرار ممنوع الخروجی مرد را صادر کند. این قرار تا زمان پرداخت مهریه، اثبات اعسار مرد، جلب رضایت زن یا سپردن تامین مناسب، به قوت خود باقی می ماند. این ممنوع الخروجی می تواند فشار زیادی را بر مرد وارد کند و راه های رفع آن معمولاً شامل پرداخت مهریه، توافق با زن یا ارائه تضمین معتبر است.

اعسار از پرداخت مهریه

در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در این حالت، بار اثبات اعسار (ناتوانی مالی) بر عهده مرد است. او باید مدارک و دلایلی ارائه کند که نشان دهد اموال کافی برای پرداخت مهریه را ندارد و با حکم دادگاه، مهریه برای او تقسیط می شود. اگر دادگاه اعسار او را بپذیرد، مرد دیگر زندانی نخواهد شد و ملزم به پرداخت اقساط خواهد بود. عدم پرداخت اقساط می تواند مجدداً منجر به صدور حکم جلب شود.

مثال های عملی از مطالبه مهریه عندالمطالبه

فرض کنید زن و شوهری پنج سال است ازدواج کرده اند و مهریه زن ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی به صورت عندالمطالبه است. زن پس از اختلافات، تصمیم به مطالبه مهریه می گیرد. او می تواند به دفترخانه مراجعه کرده، اجراییه صادر کند و از طریق اداره ثبت اموال همسرش را شناسایی و توقیف کند (مثلاً حساب بانکی یا خودرو). اگر مالی یافت نشود، زن دادخواست خود را به دادگاه تقدیم می کند. دادگاه مرد را مکلف به پرداخت مهریه می کند. اگر مرد مدعی عدم توانایی مالی باشد، باید اعسار خود را ثابت کند و در غیر این صورت، مهریه به صورت نقدی مطالبه می شود. در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، زن می تواند تا سقف ۱۱۰ سکه برای جلب مرد اقدام کند.

مهریه عندالاستطاعه: تعهدی مشروط به توانایی مالی

مهریه عندالاستطاعه، نوع دیگری از مهریه است که پرداخت آن به توانایی مالی مرد مشروط می شود. عبارت عندالاستطاعه به این معناست که مرد تنها در صورتی مکلف به پرداخت مهریه است که زن بتواند اثبات کند، همسرش دارای توانایی مالی کافی برای ادای مهریه است. این نوع مهریه، بار اثبات را از دوش مرد (در مورد اعسار) برمی دارد و بر عهده زن می گذارد تا توانایی مالی مرد را برای دادگاه محرز کند. این شرط، در سال های اخیر به دلیل افزایش مهریه های سنگین و مشکلات ناشی از آن، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

شرایط مطالبه مهریه عندالاستطاعه

در مهریه عندالاستطاعه، زن نمی تواند صرفاً با مطالبه مهریه، مرد را ملزم به پرداخت کند. او ابتدا باید در دادگاه، استطاعت مالی مرد را اثبات کند. این اثبات به معنای ارائه دلایل و مدارکی است که نشان دهد مرد دارای اموال و دارایی های کافی برای پرداخت مهریه است. تا زمانی که این استطاعت مالی به اثبات نرسد، مرد الزامی به پرداخت ندارد و حتی اگر زن بخواهد، نمی تواند به سادگی اقدام به توقیف اموال یا جلب مرد کند.

چگونگی اثبات استطاعت مالی مرد توسط زن

اثبات استطاعت مالی مرد، چالش اصلی در مطالبه مهریه عندالاستطاعه است و بار سنگینی را بر دوش زن می گذارد. زن برای این منظور می تواند از راه های زیر اقدام کند:

1. ارائه لیست اموال و دارایی های مرد: زن می تواند با شناسایی و ارائه مدارک مربوط به اموال و دارایی های مرد، استطاعت او را ثابت کند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
   • ملک: سند مالکیت املاک، آپارتمان ها یا زمین هایی که به نام مرد ثبت شده اند.
   • خودرو: اسناد مالکیت وسایل نقلیه.
   • حساب بانکی: گردش حساب بانکی، موجودی حساب و سپرده های بلندمدت.
   • سهام و اوراق بهادار: مدارک مربوط به مالکیت سهام در شرکت ها یا سایر اوراق بهادار.
   • درآمد ثابت و حقوق بالا: ارائه فیش حقوقی یا مدارکی که نشان دهنده درآمد بالا و مستمر مرد باشد.
2. نقش تحقیقات محلی و شهادت شهود: در برخی موارد، زن می تواند با معرفی شهود به دادگاه، از آن ها بخواهد تا در مورد وضعیت مالی مرد شهادت دهند. همچنین، تحقیقات محلی توسط دادگاه نیز می تواند به شناسایی اموال و وضعیت مالی مرد کمک کند، اگرچه این روش ها معمولاً پیچیدگی های خاص خود را دارند.
3. چالش ها و پیچیدگی های اثبات استطاعت: اثبات استطاعت مالی مرد در عمل بسیار دشوار است. مردان ممکن است برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام دیگران کنند یا دارایی های خود را مخفی نمایند. این امر می تواند منجر به طولانی شدن فرایند دادرسی و در نهایت، عدم وصول مهریه برای زن شود. به همین دلیل، انتخاب مهریه عندالاستطاعه نیازمند آگاهی کامل از این پیچیدگی ها است.

آثار حقوقی و پیامدها برای مرد در مهریه عندالاستطاعه

برای مردانی که مهریه همسرشان به صورت عندالاستطاعه تعیین شده است، پیامدهای حقوقی متفاوتی نسبت به مهریه عندالمطالبه وجود دارد:

عدم امکان اعمال حق حبس توسط زن

برخلاف مهریه عندالمطالبه، در مهریه عندالاستطاعه، زن نمی تواند از حق حبس استفاده کند. از آنجا که پرداخت مهریه مشروط به اثبات استطاعت مالی مرد است و این شرط باید توسط زن محقق شود، زن تا زمان اثبات استطاعت و دریافت مهریه، نمی تواند از تمکین به همسر خودداری کند. این یکی از بارزترین تفاوت ها میان این دو نوع مهریه است.

عدم امکان جلب و ممنوع الخروجی مستقیم

یکی از مهم ترین مزایای مهریه عندالاستطاعه برای مرد، عدم امکان جلب و ممنوع الخروجی مستقیم او توسط زن است. تا زمانی که زن نتواند استطاعت مالی مرد را اثبات کند، امکان صدور حکم جلب یا ممنوع الخروجی برای مرد وجود ندارد. این امر، فشار روانی و حقوقی کمتری را بر مرد وارد می کند و از زندانی شدن او به دلیل عدم توانایی پرداخت مهریه جلوگیری می نماید.

مهریه بر ذمه باقی می ماند

حتی در صورتی که زن نتواند در حال حاضر استطاعت مالی مرد را اثبات کند و مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد، مهریه بر ذمه او باقی می ماند. این بدان معناست که تکلیف پرداخت مهریه از بین نمی رود و هر زمان که زن بتواند در آینده استطاعت مالی مرد را اثبات کند (مثلاً مرد صاحب مال و دارایی شود)، می تواند مجدداً برای مطالبه مهریه اقدام نماید. بنابراین، مهریه عندالاستطاعه به معنای بخشش مهریه نیست، بلکه تنها پرداخت آن را به زمان و شرط خاصی موکول می کند.

مثال های عملی از مطالبه مهریه عندالاستطاعه

تصور کنید زن و شوهری با مهریه ۱۵۰ سکه تمام بهار آزادی به صورت عندالاستطاعه ازدواج کرده اند. پس از چند سال، اختلافات بالا می گیرد و زن تصمیم به مطالبه مهریه می گیرد. او دادخواستی به دادگاه تقدیم می کند. اکنون این زن است که باید ثابت کند همسرش توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد. اگر زن نتواند سندی دال بر مالکیت ملک، خودرو یا موجودی حساب بانکی قابل توجه از مرد ارائه دهد و مرد نیز شغلی با درآمد ثابت بالا نداشته باشد، مطالبه مهریه او با چالش جدی مواجه خواهد شد. در این حالت، دادگاه ممکن است حکم به عدم استطاعت مرد بدهد و زن نتواند مهریه اش را دریافت کند. اما اگر در آینده مرد صاحب کسب و کار موفقی شود و اموال زیادی به دست آورد، زن می تواند مجدداً برای اثبات استطاعت و مطالبه مهریه اقدام کند.

مفهوم مستثنیات دین در هر دو حالت

یکی از مفاهیم کلیدی که در هر دو نوع مهریه (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) مطرح می شود، مستثنیات دین است. مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که حتی در صورت بدهکار بودن شخص، قانوناً نمی توان آن ها را توقیف کرد. این اموال برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه بدهکار و خانواده اش ضروری هستند. از جمله مهم ترین مستثنیات دین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• منزل مسکونی مورد نیاز و متناسب با شأن عرفی عرفی بدهکار و خانواده او.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای یک زندگی معمولی لازم است.
• وسایل و ابزار کار (در صورت ضرورت برای کسب درآمد بدهکار).
• تلفن همراه و خط آن.
• مقداری از وجه نقد که برای گذران زندگی در ایام مشخص (مثلاً یک ماه) ضروری است.
• و سایر مواردی که توسط قانون تعیین شده است.

در هر دو نوع مهریه، حتی اگر مرد محکوم به پرداخت مهریه شود، اموالی که جزو مستثنیات دین او هستند، قابل توقیف و فروش برای پرداخت مهریه نخواهند بود. این قاعده برای جلوگیری از تنگدستی کامل بدهکار و خانواده او در نظر گرفته شده است.

مقایسه جامع: تفاوت های اساسی عندالمطالبه و عندالاستطاعه

برای درک عمیق تر تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مقایسه ای دقیق از جنبه های مختلف حقوقی و عملی این دو نوع مهریه ضروری است. این تفاوت ها در انتخاب هر یک از آن ها تأثیرگذار هستند و هر زوجی باید با آگاهی کامل تصمیم بگیرد.

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
زمان مطالبه و فوریت پرداخت	هر زمان پس از عقد، زن می تواند مهریه را مطالبه کند و مرد فوری مکلف به پرداخت است.	زن تنها در صورت اثبات استطاعت مالی مرد، می تواند مهریه را مطالبه کند. پرداخت فوری نیست.
حق حبس زوجه	زن در صورت عدم پرداخت مهریه قبل از نزدیکی، می تواند از حق حبس استفاده کند و تمکین ننماید.	زن نمی تواند از حق حبس استفاده کند، زیرا پرداخت مهریه مشروط به اثبات استطاعت است.
امکان جلب و زندانی کردن مرد	در صورت عدم پرداخت تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم اثبات اعسار، امکان جلب مرد وجود دارد.	تا زمانی که استطاعت مالی مرد اثبات نشود، امکان جلب مرد وجود ندارد.
امکان ممنوع الخروجی	در صورت مطالبه مهریه، امکان صدور قرار ممنوع الخروجی مرد وجود دارد.	تا زمانی که استطاعت مالی مرد اثبات نشود، امکان ممنوع الخروجی مستقیم وجود ندارد.
بار اثبات	بار اثبات اعسار (ناتوانی مالی) بر عهده مرد است.	بار اثبات استطاعت (توانایی مالی) بر عهده زن است.
پیچیدگی های حقوقی و قضایی	معمولاً روند مطالبه سریع تر است، مگر در صورت طولانی شدن فرآیند اعسار.	فرایند مطالبه پیچیده تر و زمان برتر است، به دلیل نیاز به اثبات استطاعت.
جایگاه در سند ازدواج	معمولاً به صورت پیش فرض یا با توافق صریح قید می شود.	با توافق صریح زوجین و قید در شروط ضمن عقد تعیین می گردد.

این جدول به وضوح نشان می دهد که انتخاب هر یک از این دو نوع مهریه، چه تفاوت های ماهوی و عملی در زندگی مشترک و فرآیندهای حقوقی مربوط به مهریه ایجاد می کند.

مزایا و معایب هر دو نوع مهریه: انتخابی آگاهانه

انتخاب نوع مهریه، تصمیمی حیاتی در آغاز زندگی مشترک است که می تواند پیامدهای طولانی مدتی برای هر دو طرف داشته باشد. شناخت مزایا و معایب هر یک از این دو نوع مهریه، به زوجین کمک می کند تا انتخابی آگاهانه تر داشته باشند.

برای زن

مهریه عندالمطالبه

• مزایا:
  • قدرت چانه زنی و اهرم فشار: زن در صورت بروز اختلاف، می تواند از حق حبس و مطالبه فوری مهریه به عنوان اهرم فشار استفاده کند.
  • سرعت وصول: در صورت وجود اموال و عدم اعسار مرد، زن می تواند به سرعت مهریه خود را مطالبه و وصول نماید.
  • امنیت خاطر: این نوع مهریه به زن احساس امنیت مالی بیشتری می دهد، چرا که پرداخت آن مشروط به اثبات استطاعت نیست.
• معایب:
  • ریسک عدم وصول در صورت اعسار: اگر مرد واقعاً مالی نداشته باشد و اعسار خود را ثابت کند، ممکن است وصول مهریه به صورت اقساط طولانی مدت و با مبلغ کم صورت گیرد.
  • فشار روانی: فرایند مطالبه مهریه، حتی عندالمطالبه، می تواند فرسایشی و پر از استرس باشد.

مهریه عندالاستطاعه

• مزایا:
  • رویکرد واقع بینانه: این نوع مهریه ممکن است به ایجاد توازن و واقع بینی بیشتر در زندگی مشترک کمک کند و از تعیین مهریه های صوری جلوگیری کند.
  • کاهش درگیری های اولیه: از آنجا که مرد در معرض جلب و ممنوع الخروجی فوری نیست، ممکن است درگیری های اولیه کاهش یابد.
• معایب:
  • ریسک بالای عدم وصول: اثبات استطاعت مالی مرد بسیار دشوار و زمان بر است و در بسیاری از موارد زن موفق به وصول مهریه نمی شود.
  • فقدان حق حبس: زن در این نوع مهریه، اهرم قدرتمند حق حبس را ندارد.
  • فرسایش روانی و مالی: فرآیند طولانی و پیچیده اثبات استطاعت می تواند از نظر روانی و مالی برای زن طاقت فرسا باشد.

برای مرد

مهریه عندالمطالبه

• مزایا:
  • شفافیت: مرد از ابتدا تکلیف خود را می داند و می تواند برای پرداخت آن برنامه ریزی کند یا در صورت عدم توانایی، اعسار خود را اثبات کند.
• معایب:
  • فشار مالی فوری: زن هر زمان می تواند مهریه را مطالبه کند و این می تواند فشار مالی زیادی را بر مرد وارد کند.
  • تهدید جلب و ممنوع الخروجی: خطر زندانی شدن یا ممنوع الخروجی، مرد را تحت فشار قرار می دهد.
  • سلب آرامش: نگرانی از مطالبه مهریه و عواقب آن می تواند آرامش روانی مرد را سلب کند.

مهریه عندالاستطاعه

• مزایا:
  • رهایی از جلب و ممنوع الخروجی فوری: مرد در معرض خطر فوری جلب یا ممنوع الخروجی قرار نمی گیرد.
  • کاهش فشار مالی: تا زمانی که استطاعت او ثابت نشود، الزامی به پرداخت ندارد.
  • فرصت برای کسب توانایی مالی: مرد این فرصت را دارد تا در آینده و با بهبود وضعیت مالی خود، به تعهد مهریه عمل کند.
• معایب:
  • باقی ماندن مهریه بر ذمه: حتی در صورت عدم اثبات استطاعت فعلی، مهریه از بین نمی رود و همواره یک دین بر گردن مرد باقی می ماند.
  • نیاز به شفافیت مالی: مرد باید همواره مراقب وضعیت مالی خود باشد و از مخفی کردن اموال خودداری کند، چرا که در صورت اثبات استطاعت، مکلف به پرداخت خواهد شد.

تاثیر بر زندگی مشترک و روابط زوجین

انتخاب هر یک از این مهریه ها، می تواند تأثیر عمیقی بر پویایی زندگی مشترک داشته باشد. مهریه عندالمطالبه، هرچند به زن پشتوانه مالی می دهد، اما گاهی اوقات می تواند به عنوان اهرم فشاری مخرب در روابط زوجین عمل کند و باعث تزلزل بنیان خانواده شود. از سوی دیگر، مهریه عندالاستطاعه، با کاهش فشار اولیه بر مرد و ایجاد رویکردی واقع بینانه تر، می تواند به استحکام روابط بر اساس عشق و تفاهم بیشتر کمک کند و از تبدیل مهریه به ابزاری برای انتقام جویی جلوگیری نماید. اما این واقعیت را نیز نباید فراموش کرد که می تواند حقوق زن را در عمل بسیار دشوارتر و وصول آن را ناممکن کند. زوجین باید با گفتگوی صریح و شفاف و با در نظر گرفتن تمامی این جوانب، تصمیم گیری نمایند.

مهریه ترکیبی (عندالمطالبه و عندالاستطاعه): راه حلی برای تعادل؟

با توجه به مزایا و معایب هر دو نوع مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، در سالیان اخیر راهکار سومی نیز مطرح شده است که به مهریه ترکیبی معروف است. این روش تلاشی است برای ایجاد تعادل و رفع نگرانی های هر دو طرف در زندگی مشترک. در مهریه ترکیبی، زوجین توافق می کنند که بخشی از مهریه به صورت عندالمطالبه و بخش دیگری به صورت عندالاستطاعه تعیین شود.

توضیح مفهوم ترکیب

رایج ترین شکل مهریه ترکیبی به این صورت است که تعداد مشخصی از سکه ها (مثلاً ۱۱۴ سکه) به عنوان مهریه عندالمطالبه در نظر گرفته می شود و مابقی مهریه (مثلاً ۲۰۰ سکه دیگر) به صورت عندالاستطاعه تعیین می گردد. این ترکیب باعث می شود که:

• زن در صورت بروز اختلاف، حداقل بخش عندالمطالبه مهریه را داشته باشد که می تواند آن را به سرعت مطالبه کند و از اهرم های حقوقی مانند حق حبس (برای بخش عندالمطالبه) و ممنوع الخروجی (تا سقف ۱۱۰ سکه) بهره مند شود.
• در عین حال، مرد نیز از فشار پرداخت فوری تمامی مهریه های سنگین و احتمال جلب یا زندانی شدن برای تمام مهریه در امان می ماند، چرا که بخش عمده ای از مهریه او مشروط به اثبات استطاعت است.

بررسی مزایای این رویکرد برای ایجاد توازن

مهریه ترکیبی می تواند راه حلی هوشمندانه برای ایجاد توازن و پاسخ به نگرانی های هر دو طرف باشد:

• برای زن: این نوع مهریه به زن اطمینان می دهد که در هر صورت، حداقل یک مبلغ مشخص و قابل وصول را به عنوان پشتوانه حقوقی در اختیار دارد و به طور کامل از حقوق مهریه خود ساقط نمی شود. این امر می تواند امنیت روانی زن را افزایش دهد.
• برای مرد: فشار مالی اولیه و نگرانی از پیامدهای حقوقی مهریه های سنگین را کاهش می دهد. مرد می داند که برای بخش عمده مهریه، تنها در صورت توانایی مالی واقعی خود مسئول خواهد بود و از جلب یا زندانی شدن بی دلیل در امان است.
• برای زندگی مشترک: این رویکرد می تواند به کاهش تنش ها و اختلافات ناشی از مهریه کمک کند. با وجود بخشی عندالمطالبه، زن احساس پشتوانه می کند و با وجود بخش عندالاستطاعه، مرد احساس فشار غیرمنطقی نمی کند، که هر دو به ایجاد فضایی از تفاهم و همکاری بیشتر در زندگی مشترک کمک می کند.

چگونگی ثبت این نوع مهریه در دفاتر اسناد رسمی و ازدواج

برای ثبت مهریه ترکیبی، زوجین باید هنگام عقد نکاح، توافق خود را به صراحت و با جزئیات کامل در سند ازدواج درج کنند. این توافق می تواند شامل ذکر تعداد مشخصی سکه به صورت عندالمطالبه و تعداد دیگری به صورت عندالاستطاعه باشد. دفاتر اسناد رسمی و ازدواج، با توجه به این توافق، متن مهریه را دقیقاً مطابق با خواسته زوجین و با تفکیک عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن هر بخش، ثبت می کنند. مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده پیش از ثبت این نوع مهریه، می تواند به زوجین کمک کند تا از صحت و وضوح تمامی جزئیات اطمینان حاصل کنند.

نکات مهم و توصیه های حقوقی پیش از تعیین مهریه

تصمیم گیری در مورد مهریه، یکی از مهم ترین انتخاب های زوجین در آغاز زندگی مشترک است. این انتخاب نه تنها بار حقوقی و مالی دارد، بلکه می تواند بر کیفیت و پایداری روابط عاطفی نیز تأثیر بگذارد. برای اتخاذ تصمیمی آگاهانه و پیشگیری از مشکلات آتی، توجه به نکات و توصیه های حقوقی زیر ضروری است:

1. ضرورت مشاوره با وکیل متخصص خانواده پیش از عقد:

   هیچ گاه بدون مشورت با یک وکیل متخصص در امور خانواده اقدام به تعیین مهریه و امضای سند ازدواج نکنید. یک وکیل مجرب می تواند تمامی ابعاد حقوقی، مزایا و معایب هر دو نوع مهریه (عندالمطالبه، عندالاستطاعه و ترکیبی) را به شما توضیح دهد، به سوالات شما پاسخ دهد و از حقوق شما محافظت کند. این مشاوره می تواند از بروز مشکلات بزرگ در آینده جلوگیری کند.

2. آگاهی کامل از تمامی شروط و مفاد سند ازدواج:

   سند ازدواج تنها شامل مهریه نیست؛ بلکه شامل شروط ضمن عقد نیز هست که می تواند حقوق و تکالیف مهمی را برای هر دو طرف ایجاد کند. پیش از امضای سند، تمامی مفاد، بندها و شروط را با دقت مطالعه کنید و از معنا و مفهوم هر یک مطمئن شوید. در صورت وجود هرگونه ابهام، از سردفتر یا وکیل خود سوال کنید.

3. بررسی توان مالی واقعی مرد و شرایط اقتصادی جامعه:

   در تعیین مهریه، واقع بین باشید. مهریه های بسیار سنگین و غیرواقعی، اگرچه ممکن است در ظاهر جذاب به نظر برسند، اما در عمل می توانند موجب مشکلات عدیده و حتی زندانی شدن مرد شوند. توان مالی واقعی مرد را در نظر بگیرید و با توجه به شرایط اقتصادی موجود، مهریه ای را تعیین کنید که قابل پرداخت باشد. مهریه قرار نیست ابزار فشار یا انتقام باشد، بلکه باید پشتوانه ای معقول و قابل وصول باشد.

4. پرهیز از تعیین مهریه های صوری و غیرواقعی:

   تعیین مهریه هایی که به قصد پرداخت واقعی نیستند و صرفاً برای حفظ آبرو یا رقابت های خانوادگی تعیین می شوند، می تواند در آینده مشکلات حقوقی بزرگی ایجاد کند. اگر قصد پرداخت مهریه ای را ندارید، از تعیین آن به صورت عندالمطالبه خودداری کنید یا حداقل با مشورت حقوقی، راهکارهای مناسب تری را انتخاب نمایید.

5. اهمیت شفافیت و صداقت در تعیین مهریه:

   مهم ترین اصل در تعیین مهریه، صداقت و شفافیت بین زوجین است. با یکدیگر درباره انتظارات، توانایی ها و نگرانی هایتان صحبت کنید. مهریه نباید منبع اختلاف و کدورت در ابتدای زندگی مشترک باشد، بلکه باید نمادی از تعهد و احترام متقابل باشد.

با رعایت این توصیه ها، زوجین می توانند با آرامش خاطر بیشتری زندگی مشترک خود را آغاز کنند و از بسیاری از چالش های حقوقی و مالی آینده جلوگیری نمایند.

نتیجه گیری

در نهایت، می توان گفت که تفاوت اساسی میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، در زمان و شرایط مطالبه و نیز بار اثبات نهفته است. در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان بخواهد می تواند مهریه خود را طلب کند و مرد مکلف به پرداخت فوری است؛ این نوع مهریه به زن حق حبس، امکان توقیف اموال، و در شرایط خاص، جلب و ممنوع الخروجی مرد را می دهد، مگر آنکه مرد اعسار خود را ثابت کند. اما در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است و در صورت عدم اثبات استطاعت، امکان جلب یا ممنوع الخروجی فوری وجود ندارد، هرچند که مهریه بر ذمه مرد باقی می ماند.

انتخاب بین این دو نوع مهریه، و حتی استفاده از رویکرد ترکیبی، تصمیمی است که باید با آگاهی کامل از تمامی جوانب حقوقی، مالی و اجتماعی آن اتخاذ شود. مهریه، نه تنها یک پشتوانه مالی برای زن است، بلکه می تواند نمادی از احترام و تعهد در زندگی مشترک باشد. بنابراین، تاکید بر نقش مهریه در استحکام خانواده و پرهیز از تبدیل آن به ابزار فشار، اصلی است که باید مورد توجه تمامی زوجین قرار گیرد. برای هرگونه سوال یا نیاز به راهنمایی بیشتر در زمینه مهریه و مسائل حقوقی خانواده، مشاوره با وکیل متخصص اکیداً توصیه می شود تا از بروز مشکلات آتی جلوگیری شود و تصمیمی متناسب با شرایط فردی و خانوادگی اتخاذ گردد.

سوالات متداول

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟

در مهریه عندالمطالبه، زن می تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت فوری آن است. اما در مهریه عندالاستطاعه، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که مرد توانایی مالی (استطاعت) برای پرداخت آن را داشته باشد و این توانایی باید توسط زن اثبات شود.

آیا در مهریه عندالاستطاعه زن می تواند از حق حبس استفاده کند؟

خیر، در مهریه عندالاستطاعه، زن نمی تواند از حق حبس استفاده کند، زیرا پرداخت مهریه مشروط به اثبات استطاعت مالی مرد است و تا زمانی که این شرط محقق نشود، حق حبس برای زن ایجاد نمی شود.

در صورت عندالاستطاعه بودن مهریه، آیا مرد می تواند بدون پرداخت مهریه همسرش را طلاق دهد؟

بله، مرد می تواند درخواست طلاق دهد، اما تکلیف مهریه ساقط نمی شود. قاضی ممکن است حکم طلاق را صادر کرده و پرداخت مهریه را موکول به زمانی کند که مرد استطاعت پرداخت پیدا کند، به این معنی که مهریه بر ذمه مرد باقی می ماند و هر زمان توانایی مالی او اثبات شود، باید پرداخت کند.

آیا می توان نوع مهریه را پس از عقد تغییر داد؟

تغییر نوع مهریه پس از عقد، تنها با توافق و رضایت کامل هر دو طرف امکان پذیر است و باید با رعایت تشریفات قانونی (مانند تنظیم اقرارنامه یا صلح نامه در دفتر اسناد رسمی) صورت گیرد.

چگونه می توان استطاعت مالی همسر را برای مهریه عندالاستطاعه اثبات کرد؟

اثبات استطاعت مالی مرد توسط زن می تواند از طریق ارائه مدارکی مانند سند مالکیت املاک، خودرو، موجودی حساب بانکی، سهام، فیش حقوقی بالا، و یا از طریق شهادت شهود و تحقیقات محلی انجام شود. این فرآیند معمولاً پیچیده و زمان بر است.

آیا مهریه عندالاستطاعه به معنای بخشش مهریه است؟

خیر، مهریه عندالاستطاعه به معنای بخشش مهریه نیست. این نوع مهریه تنها پرداخت آن را به شرط اثبات توانایی مالی مرد موکول می کند و تا زمانی که این توانایی اثبات نشود، زن نمی تواند آن را دریافت کند. اما اصل مهریه همچنان بر ذمه مرد باقی است و هر زمان استطاعت او محرز شود، مکلف به پرداخت خواهد بود.

حد نصاب مهریه برای جلب و ممنوع الخروجی در قوانین جدید چقدر است؟

طبق قوانین جدید، حد نصاب مهریه برای صدور حکم جلب و ممنوع الخروجی مرد، ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن است. برای مازاد بر این مقدار، مرد تنها در صورت اثبات استطاعت مالی و عدم پرداخت، ملزم به پرداخت خواهد بود و امکان جلب او وجود ندارد.

اگر مردی توان پرداخت اقساط مهریه عندالمطالبه را نداشته باشد، چه اتفاقی می افتد؟

اگر مردی اقساط مهریه عندالمطالبه را نپردازد، زن می تواند درخواست اجرای حکم و حتی صدور حکم جلب مجدد مرد را به دادگاه ارائه دهد. عدم پرداخت اقساط بدون دلیل موجه، می تواند منجر به بازداشت مرد شود.