نسبت ارتباطات با اخلاق حرفه ای و اخلاق نهادی

در یک همایش بررسی شد؛

هادی خانیکی با اشاره به چهار اصل آگاهی بخشی عمومی؛ گفت: آزادی ارتباطات، بیان حقیقت، احترام به حیثیت فردی و خصوصی از جمله مبانی هستند که باید به آنها توجه کرد.

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آرتیو، هادی خانیکی در همایش مسیولیت اجتماعی علم مقاله ای ارایه کرد با عنوان نسبت ارتباطات با اخلاق حرفه ای به واسطه اهمیت موضوع در این گزارش چکیده ای از این مقاله که به صورت سخنرانی ارایه شده است آورده می شود.

خانیکی در این همایش که توسط انجمن جامعه شناسان کشور برگزار شد، گفت: اگر بخواهم در یک کلمه بگوییم که خودمان را چگونه تعریف می کنیم می گویم که ما حتی در همین حد محدود انجمن های حوزه علوم اجتماعی پراکنده ایم هنوز و مسیله ای که از حوزه خودمان هست به اشتراک نگذاشتیم و طبیعتا دچار نوعی آشفتگی سازمانی هستیم.

این استاد علوم ارتباطات افزود: در نتیجه اینگونه نشست ها در درجه اول به ما کمک می کند که به یکدیگر نزدیک شویم و مسیله را در میان خودمان اشتراک بگذاریم و بعد به حوزه های پشت سرمان هم از نهاد ها یا حوزه های آکادمیک یا نهاد های حرفه ای و تخصصی.

همانگونه که گفته شد عنوان سخنرانی هادی خانیکی در این نشست پژوهشی نسبت ارتباطات با اخلاق حرفه ای و اخلاق نهادی بود، خانیکی هم به عنوان مسیول انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و هم از منظر عضو هییت مدیره انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری در این همایش خاصر بود.

اگر بخواهم در یک کلمه بگوییم که خودمان را چگونه تعریف می کنیم می گویم که ما حتی در همین حد محدود انجمن های حوزه علوم اجتماعی پراکنده ایم هنوز و مسیله ای که از حوزه خودمان هست به اشتراک نگذاشتیم و طبیعتا دچار نوعی آشفتگی سازمانی هستیم

خانیکی با اشاره به این نکته که طبیعتا ارتباطات نزدیک و سیعی که با بقیه انجمن های علوم اجتماعی داشتیم الان باید از منظر ارتباطی یا اخلاقی یا مسیولیت اجتماعی به این موضوع بپردازیم؛ گفت: مسیله از نظر بنده ضرورت روشن کردن مسیولیت اجتماعی ست که در اینجا ارتباطات هست یعنی طبیعتا سوالی که برای ما مطرح کردند مسیولیت اجتماعی حوزه ارتباطات است که ذر سطح اول باید برویم سراغ مسیولیت اجتماعی رسانه ها و طبیعتا باید روشن بکنیم که نسبت مسیولیت اجتماعی رسانه ها با اخلاق رسانه چه هست.

وی افزود: اساساً این خلط مبحثی که بین ارتباطات و رسانه می شود خودش یک کژتابی در درک به وجود می اورد، رسانه عام تر، بزرگتر و فراتر از تکنیک و فن هست ولی از انجا که ارتباطات معمولا خودش را در یک شکل رسانه و بخصوص با تحولات پر شتابی که فناوری رسانه پیدا کرده است می رویم سراغ رسانه که جنبه های تهدید آمیزش بیشتر به چشم می خورد تا جنبه های فرصت آمیزش یعنی گویا همه باید مراقب باشند با موید کردن رسانه و کنشگران رسانه ای آنهارا در جهت استفاده مثبت قرار دهند.

یعنی هم اخلاق و هم مسیولیت اجتماعی بیشتر به عنوان عوامل کنترل کننده جنبه های منفی در نظر گرفته می شود، اما وقتی که از ارتباطات حرف می زنیم خیلی بزرگ تر از رسانه است؛ ارتباطات جنبه های فرهنگی، تاریخی و… دارد که متاثر از ویژگی های یک جامعه است برای مثال من به عنوان کسی که دغدغه ی ارتباطات دارم می گویم که اگر در جامعه ایران کسی شعر را نفهمد قدرت ارتباطی اش به شدت پایین می آید بخاطر اینکه فهم روایی در جامعه ما فهم شاعرانه ایست.

* چقدر پدیده ای به اسم اخلاق ارتباطات را به اصطلاح می توانیم تعریف کنیم

خانیکی گفت: پس بدین تربیت ما اول می خواهیم به ارتباطات فراتر از رسانه برسیم؛ و بعد به مسیولیت اجتماعی برسیم در کنار اخلاق و پرسش از سطوح فردی اش به سطوح نهاد مندش برسیم.

خانیکی در ادامه با اشاره به ضرورت مسیولیت اجتماعی گفت: در کل سخن بنده بر ضرورت توجه به هسته مرکزی مسیولیت اجتماعی و اصول اخلاقی هستش که دیگر از تمرکز بر کنشگران منفرد، از کسی که در رسانه کار می کند یا کسی که در شبکه ها کار می کند و… در حقیقت از این باید برویم به سراغ عضوی از نهاد های علمی، رسانه ای، دولت ها و… که در آن چهارچوب مقررات اخلاقی و یا الزامات مسیولیت اجتماعی را بشناسیم.

وی افزود: این زمینه خیلی جز مسایل و دغدغه هایم بوده که دنبال کردم و در نهایت به این نتیجه رسیدم که به این سوال بخواهیم جواب بدهیم حتما به یک مولفه سه گانه ای باید پاسخ بدهیم که مولفه اولش وضعیت علمی است که یعنی اساسا ارتباطات را چقدر علم می دانیم و وجه دوم آن وجه اخلاقی است که یعنی چقدر پدیده ای به اسم اخلاق ارتباطات را به اصطلاح می توانیم تعریف کنیم. در وجه سوم هم که بحث مسیولیت اجتماعی هست که در واقع نقشی که ارتباطات در صورت بندی های کاربردی خودش برای کمک به بالا بردن سطح اجتماعی را دارد.

این استاد ارتباطات با اشاره به اینکه برای تبیین این سه موضوع شش گزاره وجود دارد گفت:  گزاره اول ارتباطات به لحاظ فناورانه نقطه ای است که تمرکز بیشتر یا چالش اصلی آن متمرکز شده بر روی جامعه شبکه ای. اگرچه ارتباطات وجه شفاهی، نوشتاری و…دارد که وجه شفاهی آن، این تریبون های رسمی و غیر رسمی همان محل بروز و ظهور اخلاقی بودن و یا توجه مسیولیت اجتماعی هست یا نه.

وقتی که ما با پدیده جامعه شبکه ای مواجه شدیم، در نتیجه مسیله اول توجه به موضوع جامعه شبکه ای می شود که در نتیجه آن تحول فناوری های اطلاعات، ارتباطات به وجود آمده و شکل جدیدی از فرهنگ، سیاست، اجتماع و… را ایجاد کرده است

 خانیکی در ادامه گفت: به صورت سنتی ذهن ما به سوی رسانه های نوشتاری و یا مطبوعات می رود که در انجا چقدر اخلاقی هست یا نه. جالب است که اگر شما بر اساس قانون مطبوعات می توانید در مورد متنی که در مطبوعات هست شکایت کنید یا نظر داشته باشید، اما به سطح سوم که می رسد مانند: رادیو، تلویزیون و… می بینید که هیچ آداب یا قانونی هم نیست که این هم سطح سوم اش است.

از نظر خانیکی سطح چهارم آن بسیار مهم است؛ از این جهت که از وقتی که ما با پدیده ی جامعه شبکه ای مواجه شدیم، در نتیجه مسیله اول توجه به موضوع جامعه شبکه ای می شود که در نتیجه آن تحول فناوری های اطلاعات، ارتباطات به وجود آمده و شکل جدیدی از فرهنگ، سیاست، اجتماع و.. را شکل داده است؛ که این به این معنا است که ساختار جوامع به طور روز افزونی دارند قطبی می شوند و هم قطبی شدن را می شکنند.

* تفاوت بین اخلاق رسانه ای و اخلاقیات رسانه ای؟

از نظر هادی خانیکی اخلاقی ها بیشتر زمینه های کاربردی است درحالی که اخلاقیات بیشتر بر فلسفه اخلاق و مسیولیت اجتماعی تکیه دارد. وقتی که به اخلاق و مسیولیت اجتماعی در حوزه اخلاقیات می پردازیم یعنی باید زمینه ای پیدا کنیم برای انتخاب در فضا های خاکستری و یا راه حل های متعارض.

وی افزود: چطور می شود در اینجا به گفتگو و استدلال پرداخت و همینطور مخاطب را توانمند کرد برای مقابله با معضلات و چالش های پیش رو، با طرح پرسش به جای پاسخ یعنی پرسش هایی بر پایه اولویت و ترویج اصول اخلاقی و مسیولیت های اجتماعی؛ در اینجا مهمترین تغییری که رخ داده از نظر اخلاق، تغییر هستی مرکزی مسیولیت ها و یا ارزش گزاری ها از تمرکزبر کنشگران ارتباطی منفرد به نهاد ها از جمله نهاد های رسانه ای، علمی و یا مدنی که خب در اینجا ما باید خودمان را به عنوان یک انجمن معرفی کنیم.

* چهار اصل آگاهی بخشی عمومی

در ادامه خانیکی با اشاره به چهار اصل آگاهی بخشی عمومی، گفت: آزادی ارتباطات، بیان حقیقت، احترام به حیثیت فردی و خصوصی از جمله مبانی هستند که در بحث آکاهی بخشی باید به آن ها توجه کرد.

هادی خانیکی درباره مقوله سوم گفت: باید قادر باشیم که در حوزه مسیولیت اجتماعی و اخلاق 3 مقوله را از هم تفکیک کنیم:

1. تاثیر حوزه اجتماعی یا نهاد های اجتماعی بر رسانه 
2. تاثیر رسانه بر حوزه اجتماعی {تاثیر رسانه بر فرد، خانواده، اقتصاد و…}
3. مسیولیت اجتماعی رسانه و اخلاق رسانه ای

خانیکی گفت: به این سه مورد یک مورد چهارم می شود اضافه کرد که عموما در ایران شاهد آن هستیم، در ایران ضعف جامعه مدنی یک مسیله بزرگتری است که خودش را در ضعف ارتباطات به شکل علمی و یا حرفه ای آن نشان داده است. از این رو ما شاهده تداوم گونه های مختلفی از اختلالات ارتباطاتی هستیم از ناهمگنی ارتباطات در ایران و یا ناموزونی در مصرف رسانه و…  تمامی این ها مسایلی است که پیش روی ما قرار دارد و در نهایت خود مسیولیت اجتماعی ارتباط هست که این مفهومی فراتر از مسیولیت اجتماعی و ارتباطات است که در اینجا هدف ما شناخت توان ارتباطی مخاطبان است که چطور قدرت بالا بردن ارتباطات خودشان را هم در مفهوم شهروندی یا کنشگری فردی، سازمانی داشته باشند.

* ارتباطات هم فن هست و هم دانش است

وی افزود: مسیله ما در اینجا گشودگی جامعه و بالا بردن انتخاب و همینطور مطالعات موردی است. ما نیازمند پژوهش هایی هستیم که در حوزه اخلاق ارتباطات و مسیولیت اجتماعی ارتباطات تحت الشاع خود ارتباطات قرار گرفته، زیرا ارتباطات حوزه پررونق و جوانی است که معمولا به جنبه های آسیب شناسانه بیشتر می پردازد.

خانیکی در نهایت گفت: بنده فکر می کنم که باید به مسیله مسیولیت اجتماعی ارتباطات با تکیه بر دو پرسش اجتماعی که: اول آیا ما دچار بحران مسیولیت اجتماعی هستیم یا خیر؟  دوم اینکه آیا ما دچار بحران ارتباطات هستیم یا خیر؟

هادی خانیکی در نهایت در پاسخ هر دو پرسش مطرح شده گفت از نظر ایشان ما در هر دو مورد دچار بحران هستیم و ادامه داد: ما باید انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات یا انجمن اخلاق در علوم و فناوری تبدیل کنیم به نهاد های واسطی بین آکادمی و حوزه حرفه ای و از بحث اینکه ارتباطات فن هست یا دانش؟ فراتر برویم و بدانیم که ارتباطات هم فن هست و هم دانش است.

طبیعتا در آن شبکه هایی که شکل می گیرد در درون این انجمن ها در آنجا حتی اگر افراد کمی باهم گفتگو کنند و بعد این سطح گفتگو را در درون این انجمن ها و انجمن های نظیر خودش بکشانیم و این طبیعتا یعنی جایگاه و پناهگاه گفتگو و سخن گفتن خودمان را همین نهاد های کوچک بدانیم.