کدام ترسالی؟ در حال حاضر کمبود جدی آب داریم/ در این استان ها بارش ها زیر نرمال بوده است/ وارد چهارمین سال خشکسالی شده ایم/ منتظر تابستان گرم باشیم

مستوره نصیری: هرچند که بهار فصل باران و بارندگی ست اما کم شدن بارش ها در سال های اخیر سبب شده توقعات از آسمان کمتر شود، شاید بر همین اساس است که همین که کمی باران بزند، شنیده می شود که دوران خشکسالی در ایران رو به پایان است. این تصور اشتباه است، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور هم دراین باره می گوید: «این چهارمین سال پیاپی خشک است که در کشور شاهد هستیم و اثرات خشکسالی در سال چهارم معمولا بیشتر از سال سوم است و این موارد ادامه دارد.»

احد وظیفه ادامه می دهد: «با این که بارندگی خوب بوده و جریان رودخانه ها خوب است و ذخیره در برخی سدهای خوزستان و جنوب غرب کشور مناسب است، ولیکن باید بدانیم که آب های زیرزمینی مان طی دهه های گذشته به شدت افت کرده و ما باید از همین فرصت ها استفاده کنیم، تا آن آب های زیرزمینی را تاحد امکان جبران کنیم و بتوانیم از فرونشست زمین جلوگیری کنیم. به ازای مناطق غربی و جنوب غربی کشور که بارندگی ها خوب بوده، در استان هایی مثل تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی، البرز و تاحدی زنجان و استان مرکزی بارش ها زیر نرمال بود؛ یعنی بین 20 تا 40درصد زیر میانگین بلند مدت.»

مشروح این گفت وگو را در ادامه بخوانید:

نظرتان درباره بارندگی امسال چیست؟ بسیار سوال می شود که آیا ما وارد ترسالی شده ایم یا خیر؟
خیر، ترسالی کجا بود؟ ما در حال حاضر کمبود جدی آب داریم. مفهوم ترسالی و خشکسالی گسترده است، این که از چه زاویه ای آن را در نظر بگیرید فرق می کند. آب ماده ای یک پارچه ای از مجموعه برف و یخی که در کوهستان ذخیره شده، آب رودخانه، آب پشت سد و آب های زیر زمینی است. درست است که امسال بارندگی ها در مناطق غربی و جنوب غربی و در مرکز مثل اصفهان و یزد خوب بود، اما خوب بودن بارندگی های امسال نمی تواند کمبودهای گذشته را جبران کند.

در همان مناطق هم سفره های آب زیر زمینی و بسیاری از دشت ها ممنوعه هستند ؛یعنی احداث چاه جدید و قنات ممنوع است، زیرا باعث افت خاک و فرونشست زمین می شود. بنابراین نباید این طور تلقی کنیم که اگر امسال بارندگی مان نرمال و بیشتر از نرمال بوده، وارد ترسالی هیدرولوژیکی یا آبشناسی شده ایم. با این که بارندگی خوب بوده و جریان رودخانه ها خوب است و ذخیره در برخی سدهای خوزستان و جنوب غرب کشور مناسب است، ولیکن باید بدانیم که آب های زیرزمینی مان طی دهه های گذشته به شدت افت کرده و ما باید از همین فرصت ها استفاده کنیم، تا آن آب های زیرزمینی را تاحد امکان جبران کنیم و بتوانیم از فرونشست زمین جلوگیری کنیم. به ازای مناطق غربی و جنوب غربی کشور که بارندگی ها خوب بوده، در استان هایی مثل تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی، البرز و تاحدی زنجان و استان مرکزی بارش ها زیر نرمال بود؛ یعنی بین 20 تا 40درصد زیر میانگین بلند مدت.

بارش های امسال در کدام مناطق یا استان ها نرمال نبوده؟

به طور کلی می توانیم بگوییم بارش ها امسال در کشورمان به حد نرمال است، ولی وارد ترسالی نشده ایم. اگر استانی نگاه کنیم و عینکمان را ذره بینی کنیم در مناطقی مثل تهران، سمنان، خراسان رضوی، زنجان و قزوین بارندگی کمتر از نرمال است و در شرایط خشکسالی به سر می بریم. در استان هایی مثل کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، خوزستان ، جنوب سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی بارندگی ها 10 تا 20 درصد بیش از حد نرمال بود، ولی خراسان رضوی و دامنه های جنوبی البرز، استان مرکزی وضعیت مطلوبی ندارند. از آن جا که امسال چهارمین سال پیاپی است که این مناطق دچار خشکسالی شده اند، شدت کم بارشی را از سالیان گذشته بیشتر احساس می کنند؛ زیرا در سال های گذشته بخش عمده ای از آب را از منابع زیرزمینی تامین کرده ایم و امسال هم همین کار را می کنیم، اما آن چه برداشته ایم بیش ازآن چه است که به طور طبیعی و نرمال توسط بارندگی جایگزین شده است، بنابراین افت آب های زیرزمینی مان ادامه داشته و با وضعیتی که داریم در طول سال بیشتر هم خواهد شد.

وقتی از امسال حرف می زنید منظورتان سال آبی است یا همین دو ماه اول سال است؟
منظور سال آبی یا کشاورزی است که از شهریور هر سال شروع شده و تا شهریور سال قبل ادامه دارد.

وضعیت بارش های تهران چطور بوده؟
بله، شهریور به شهریور محاسبه می کنیم، ولی در این مدت تهران آن چنان بارشی نخواهد داشت، که ملموس باشد. بارش های تهران از آبان شروع می شود و تا اوایل اردیبهشت یا اواخر خرداد ادامه دارد و بعد از آن 4_5 ماه را تقریباً خشک است و ممکن است رگبار یا رعدوبرقی رخ دهد ولی به صورت نقطه ای است و فراگیر نیست و بسیار کم است و ممکن است جایی دیم داشته باشیم، اما طوری که کمبود آب را برطرف کند، نیست. اقلیم سرزمین ما طوری است که بخش طولانی از سال را بدون بارش می گذرانیم. عملا می بینیم که بارش طوری است که با تغییر اقلیم ممکن است چند ماهی بارش جدی شاهد نباشیم، بنابراین سه ماه از تابستان، دو ماه از پاییز و حداقل یک تا یک و نیم ماه از بهار و عملا در طول شش ماه از سال یا فصل گرم را فاقد بارندگی هستیم. به هر حال این بارش هایی که تا به حال داشتیم که به صورت برف و یخ در کوهستان ذخیره شده یا در پشت سدها ذخیره شده یا در زیر زمین نفوذ کرده را استفاده می کنیم تا دوره ای که بارندگی نداریم نیازهایمان را برطرف کنیم.

از مناطق مرکزی نام بردید و شرایط اصفهان، یزد، تهران و قزوین را گفتید، در این مدت استان های جنوبی و شمالی چطور بودند؟
استان های جنوبی مثل کرمان، هرمزگان، سیستان بلوچستان، بوشهر و حتی فارس، متاسفانه امسال پاییز و حتی زمستان وضعیت خیلی ناخوشایندی داشتند، مثلاً در بوشهر با 75 درصد بارندگی در اوایل بهمن مواجه بودیم که زیر حد نرمال بود، اما خوشبختانه اواخر بهمن و اسفند که موج های بارشی و سیستم های فعالی آن مناطق را در برگرفتند، به خصوص تا اسفند و فروردین و اردیبهشت خداراشکر خیلی از کمبودها را جبران کردند، البته هنوز هم آن مناطق با کم بارشی مواجه هستند و طوری نیست که پربار شده باشند و حدود 10 تا 25 درصد زیرنرمال هستند، ولی شدت کم بارشی مثل پاییز و اوایل زمستان نیست و قدری بهتر شده، ولی علی رغم این که آن مناطق، نقاط گرم کشورمان هستند و مناطق گرم تر به لحاظ کشاورزی و آب شرب کمبود دارند و این هم چنان ادامه دارد. عرض کردم این چهارمین سال پیاپی خشک است که در کشور شاهد هستیم و اثرات خشکسالی در سال چهارم معمولا بیشتر از سال سوم است و این موارد ادامه دارد و در کشور شاهد هستیم. خوش بختانه امسال وضعیت بارندگی ها در شمال غرب، غرب و جنوب غرب و تاحدودی بخش هایی از مرکز مثل اصفهان و یزد مطلوب بود و در سطح نرمال یا فراتر از نرمال بود و مقداری سطح تنش را پایین آورد و کاهش داد.

تابستان را برای تهران و کشور چطور پیش بینی می کنید؟
اگر دو سال گذشته یعنی سال 1402 و 1401 را باهم مقایسه کنید، می بینید در 1401 ما بارش های خیلی خوبی داشتیم، حتی اگر خاطرتان باشد متاسفانه سیل شد و تلفاتی ،مثل سیل امام زاده داوود و فیروزکوه در استان تهران، سیل استهبان در شیراز داشت. در جنوب و خصوصا جنوب شرق کشور و مخصوصا سیستان و بلوچستان بارش های خیلی خوبی را داشتیم، طوری که در آن سال میانگین بارش کشور به عدد قابل توجهی رسید. در طول تابستان هم فرارتر از شرایط نرمال بود. ما اصولا در تابستان ها بارش های قابل ملاحظه ای نداریم و اصولا بخش کمی از بارش سالانه مربوط به تابستان است، که آن هم مربوط به سواحل شمالی کشور است و معمولا جنوب شرق کشور را در برمی گیرد و بقیه نقاط کشور بارش چندانی ندارند، ولی سال 1401 از نظر بارش تابستانه سال بسیار خوبی بود و اگر خاطرتان باشد در پاکستان هم سیل های وحشتناکی داشتیم که حدود 30 درصد پاکستان زیر آب رفت و حدود 30 میلیون نفر در اثر سیلاب ها جابه جا شدند، اما تابستان 1402 دقیقا برعکس آن بود و تابستان بسیار کم بارشی را شاهد بودیم و تقریبا در تهران بارندگی نداشتیم. امسال مابین این دوسال خواهد بود؛ یعنی تابستان تقریبا بارندگی کم تر از نرمال است، اما نه به شدت 1402 و نه مثل 1401 خواهد بود. بارندگی ها در حد نرمال یا کم تر نرمال است، اما فکر می کنم در حد 1402 خیلی دما نابه هنجار و زیاد نباشد و شرایط بارندگی بهتر از 1402 است. از نظر دمایی هم ما انتظار داریم که گرم تر از نرمال را شاهد باشیم براساس پیش بینی های مدل های هوایی، توقع داریم که از همین خرداد، تیر، مرداد و شهریور دمای متوسط کشور خصوصا در تیر و مرداد یک الی دو درجه فراتر از نرمال باشد و با تابستان نسبتا گرمی مواجه باشیم.

برای کشور هم پیش بینی تان تابستانی گرم است؟
بله گرم است. می دانید که امواج گرمایی حالا هم جنوب شرق کشور، پاکستان و هندوستان را فراگرفته و گزارش هایی از خبرگزاری بین المللی سازمان جامع هواشناسی منتشر شده که مشخصا برای جنوب شرقی آسیا یک سال استثنایی از نظر گرما است و نابه هنجار خواهد بود.

در سال 2023 و حتی همین پاییز 1402 خصوصا در ماه آذر و آبان ما بارها تیتیر زدیم که گرم ترین ماه ها در طول تاریخ و سال بودند و حتی گزارش های جهانی داشتیم مبنی بر این که پاییزی که گذشت و ماه های آخر میلادی گرم ترین ماه ها بودند، پیش بینی شما برای امسال هم همین است؟
نمی توان از حالا به دقت گفت، چون هنوز فاصله زمانی قابل توجهی باقی مانده و شاخص های تعیین کننده وضعیت دما و بارش سال در جهان، هنوز به خوبی شکل نگرفته است. یکی از مهم ترین شاخص ها در این زمینه مربوط به شرایط ال نینو یا لانینا است. سال گذشته سال ال نینو بود و سال های ال نینو که اصطلاحاً سال های گرم اقیانوس آرام و مناطق قاره ای اقیانوس آرام هستند و منطقه وسیعی از کره زمین را آب های اقیانوس آرام فراگرفته است، در این شرایط با دمای بیش از حد نرمال مواجه می شوند و دما در این منطقه که گرم می شود، آن چنان تاثیرگذار است که حدود دو دهم درجه دمای متوسط کره زمین را گرم تر از نرمال می کند،این شرایط ال نینو است. در شرایط ال نینو حدود دو دهم درجه دمای کره زمین در طول سال، که مقدار عظیمی از انرژی است، بالا می رود و نباید ساده آن را نگاه کنید، چون خیلی حجم زیادی از انرژی را در گیر می کند.

شرایط ال نینو ادامه خواهد داشت؟

امسال انتظار می رود که به تدریج ال نینو در طی همین تابستان کاملاً از بین برود و احتمال بسیار قوی وجود دارد که سال آینده در پاییز و زمستان، سال لانینا یا همان سال سرد اقیانوس آرام باشد. یکی از تاثیرگذارترین شاخصه در آب و هوا در وضعیت اقلیمی همین موضوع ال نینو و لانینا است. احتمال می رود که سال آینده؛ یعنی همین اواخر 2024 و اوایل سال 2025 میلادی، وضعیت دمایی کره زمین مثل سال 2023که بسیار ناهنجار بود، نباشد. همان طور که شما اشاره کردید گزارش های جهانی هم تایید می کنند که عمدتا مبتنی بر پایش زمینی و هواشناسی هستند، دمای امسال بسیار استثنایی و فراتر از نرمال بود و در ایران هم پاییزمان و در ماه های آذر، دی، بهمن با دمای بسیار ناهنجاری مواجه بودیم.

اگر همان شرایط ادامه پیدا می کرد خدای ناکرده می توانست وضعیت انتهایی زمستان و بهار را به شدت تحت تاثیر قرار دهد، که در این صورت با کم بارشی بسیار شدیدی مواجه می شدیم، اما خوشبختانه این وضعیت ادامه پیدا نکرد و وضعیت خاورمیانه بهتر شد. امسال انتظار می رود با توجه به این که لانینا ادامه پیدا خواهدکرد و چرخه از ال نینو به لامینا تبدیل می شود، شرایط از نظر دمایی برای کره زمین بهتر از سال قبل شود، منتهی این نکته را عرض کنم که ما براساس آمار این را می گوییم و از نظر علمی هنوز شناخته شده نیست و دلایل علمی و فیزیکی ندارد، اما به صورت آماری، سال هایی که ال نینو و لانینا حاکم بوده را از نظر بارش های مختلف مقایسه کرده ایم. در سال های ال نینو پاییزمان شرایط مطلوب تری دارد و از نظر دمایی بهتر می شود و بارش هایمان هم بهتر می شود، اما متاسفانه امسال شاهد بودیم که بدتر هم شد و خلاف آن چیزی که آمار به ما نشان می داد، اتفاف افتاد.عرض کردم که دلایل فیزیکی این مسیله هنوز شناخته شده نیست.

پس پاییز آینده را چطور بررسی می کنید؟

امسال با توجه به این که ال نینو دارد فروکش می کند و به جای آن لانینا یا فاز سرد حاکم می شود، بر اساس آمار ما انتظار بارش های خوب پاییزی را نداریم، ولی خدا کند که همان طور که سال پیش استثنایی بود، امسال هم استثنایی باشد.

براساس آمار سال های ال نینو، پاییزهای کم بارشی دارند و برعکس در سال های لانینا بارندگی ها بیش از حد نرمال است. امسال علی رغم این که سال گذشته یعنی پاییز سال 2023 یا 1402 ما سال ال نینو داشتیم، اما بارش هایمان خوب نبود و سال کم بارشی را داشتیم؛ یعنی برعکس اتفاق افتاد. امسال انتظار داریم لانینا باشد که همان طور که عرض کردم متوازن با کم بارشی در ایران است و همبستگی بالایی میان کمبود بارندگی و لانینا وجود دارد، ولی من می گویم امیدوارم علی رغم این که لانینا دارد می آید ما امیدواریم پاییز خوبی داشته باشیم.